'''Жұптұяқтылар''' (Artіodactyla) – [[сүтқоректілер]] класының бір отряды. Бұлардың қазба қалдықтары эоцен дәуірінен сақталған. Арғы тегі ежелгі тұяқтылар – кондилартрлар деп есептелінеді. [[ЖҰПТҰЯҚТЫЛАР|Жұптұяқтылар]] Жер шарында кең таралған. [[Австралия]] мен [[Жаңа Зеландия|Жаңа Зеландияда]] да жерсіндірілген. Бұлар негізінен ашық алаңқайларды мекендейді. Кейбір түрлері су жағалауында, таулы өңірде, орманда да кездеседі. Арасында топталып тіршілік ететіндері мен жыл маусымдарына сәйкес қоныс аударып отыратын түрлері де (мысалы, ақ бөкен) бар. [[ЖҰПТҰЯҚТЫЛАРЖұптұяқтылар|Жұптұяқтылардың]] 9 тұқымдасқа, 85 туысқа бірігетін 200-дей түрі белгілі. [[ЖҰПТҰЯҚТЫЛАР|Жұптұяқтылар]] 2 отряд тармағына жіктеледі: 1) [[күйіс қайырмайтындар]] (Nonrumіnantіa), бұлардың 3 тұқымдасы (доңыз, бегемот, пекарьлар), 134 туысы, 19 түрі бар; 2) [[күйіс қайыратындар]] (Rumіnantіa), бұлардың 6 тұқымдасы (құдыр, бұғы, жираф, қуысмүйізділер, өгіз, бұғышақ), 255 туысы, 170-тей түрі белгілі. [[ЖҰПТҰЯҚТЫЛАРЖұптұяқтылар|Жұптұяқтылардың]] денесінің ұзындығы 52 см-ден 500 см-ге дейін, денесінің шоқтығына дейінгі биіктігі. 25 см-ден 350 см-ге дейін, салмағы 2 – 3 кг-нан 3 т-ға дейін жетеді. Негізінен өсімдікқоректі жануарлар, бірақ ішінде қорек талғамайтын түрлері де бар (мысалы, жабайы шошқа). Бұлардың алдыңғы және артқы аяқтарында 2 жұп башайы болады, атауы осыған байланысты қойылған. 1-башайы жойылған, ал үшінші және төртінші башайлары ұзын әрі жақсы жетілген. Осы [[ЖҰПТҰЯҚТЫЛАРжұптұяқтылар|Жұптұяқтыларғажұптұяқтыларға]] жататын қой мен ешкіні қазақ халқы ашатұяқтылар деп те атайды. [[ЖҰПТҰЯҚТЫЛАРЖұптұяқтылар|Жұптұяқтылардың]] кәсіптік маңызы зор. Бағалы терісі мен жүні, дәмді еті үшін жабайы [[ЖҰПТҰЯҚТЫЛАР|Жұптұяқтылар]] көп ауланады. Сондықтан бұлардың саны жылдан-жылға азаюда. Қазір [[ЖҰПТҰЯҚТЫЛАР|Жұптұяқтылардың]] 21 түрі, 14 түр тармағы Халықар. табиғат қорғау одағының [[Қызыл кітап|«Қызыл кітабына»]] енгізілген. Ал [[Қазақстан|Қазақстанда]] 4 түрі және 5 түр тармағы [[Қызыл кітап|Ұлттық «Қызыл кітапқа»]] енгізілген.
