Прокариоттар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш r2.6.4) (Боттың үстегені: et:Prokarüoot |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Прокариоттар''' — Прокариоттарға микроорганизмдер мен көк-жасыл балдырлар жатады. Прокариоттардың мөлшері өте кішкентай, ұзындығы — 1—10 мкм. Прокариоттардың [[эукариот|эукариоттардан]] айырмашылығы — олардың айқындалған органоидтері, яғни [[эндоплазма|эндоплазмалық]] торы, Гольджи жиынтығы, [[митохондрия|митохондриялары]] болмайды. Жануарлардың және өсім-діктердің жасушаларында жаксы айқындалған түйіршіктер болады. Олар — нәруыз, май және [[гликоген]] сияқты қор заттарынан тұрады. Прокариоттың эукариоттан негізгі айырмашылығы — онда қалыптаскан [[ядро|ядросы]] және [[хромосома|хромосомалары]] болмайды. Прокариот [[ДНҚ]]-сының [[эукариот]] [[ДНҚ]]-сынан айырмашылығы — мұнда [[ДНҚ]]-ның сыртын нәруыздар қаптап тұрмайды және пішіні сакина тәріздес болып келеді. Прокариот жасушаларында [[мембрана]] кұрылымы болады, олар [[микроорганизм|микроорганизмдердің]] энергетикалық процестеріне қатысады. Мысалы, көк-жасыл балдырлардың [[мембрана]] құрылымында [[хлорофилл]] болады және олар [[фотосинтез]] процесін жүзеге асырады.
Кейбір микроорганизмдерде [[мембрана]] құрылымдары аэробты тыныс алу процестеріне катысады. Негізінен, прокариоттар жасушаның жай екіге бөлінуі арқылы көбейеді, яғни аналық жасуша екі жас жасушаға тікелей бөлінеді.
==Прокариоттардың маңызы==
Ертеде прокариотты организмдер арқылы өте көп жұқпалы аурулар тараған. Көптеген елдерде халыктың аурудан қырылып қалғаны тарихтан белгілі. Олар — тырысқақ, күйдіргі, оба (әр жануарларда әр түрлі аталады), т.б. аурулар. [[Қазақстан|Қазақстанда]] осы аурулардың табиғи ошақтары әлі күнге дейін бар. Жұкпалы ауруларға жататын жіңішке ауруы, сарып, іш өту және сүзек сиякты ауру түрлері адамдар үшін қазір де қауіпті. Көптеген ішек ауруларын прокариоттар тудырады.
Асқазан, тоқ ішек жаралары және қарындағы ісік, карып асты безінің ісік аурулары — [[хеликобактер пилориум]] микроорганизмі арқылы таралады. Аурулардың осы микроорганизмдер арқылы тарайтынын 1983 жылы [[Австралия]] дәрігерлері [[Б. Дж. Маршал]] мен [[Дж. Р. Уоррен]] ашқан. Б. Маршал осы микроорганизм жасушасының себіндісін (культурасын) ішіп, өзіне тәжірибе жасап көрген. Жарты айдан соң ол [[гастрит|гастритпен]] қатты ауырып, өрең дегенде [[тетрациклин]] және Денол дәрісін ішіп жазылған.
Ішек және асқазан аурулары тазалық сақтамаған кезде қол орамал арқылы прокариотты организмдерден жұғады. Сондықтан да коғамдык орындарға барғанда, қолды сабынмен жақсылап жуған дұрыс және шыбын-шіркей, тарақандардан сақтанған жөн. Қазіргі кезде ғылымның жетістіктеріне байланысты, осы прокариоттар тарататын кауіпті ауруларға қарсы емдеу жұмыстары жақсы жолға қойылған. Прокариоттардың өзінен өндірілетін биологиялық белсенді заттар — [[антибиотик|антибиотиктерді]] пайдаланып емдеу жұмыстары қолға алынды. Бірінші антибиотик [[пенициллин|пенициллинді]] өткен ғасырдың 40-жылдарында микробиолог [[Александр Флеминг]] ашты.
[[Микроб|Микробтардың]] қатысуымен әр түрлі [[антибиотик|антибиотиктер]], дәрі-дәрмектер, [[витамин|витаминдер]] және [[фермент|ферменттер]] алынады. Қазіргі кезде микробиологиялық өндірістер жүздеген миллиард долларға өнімдер шығарады. Прокариоттарды зауыттардың өздерінде тот баспайтын үлкен ыдыс — [[фермент|ферменттерде]] есіріп, оларды күнделікті өмірде пайдаланады.
Біздің республикамызда [[Ақмола облысы]] [[Степногор қаласы|Степногор қаласында]] "Прогресс" атты микробиологиялық зауыт бар. Осы зауыт жылына жүздеген мың тонна витаминделген азық-түліктік үстемелер, аминкышқылдары, инсектицидтер (жөндіктерге карсы ұлы заттар) және [[микроб|микробтан]] жасалынатын [[фермент|ферменттер]] шығарады.
1 г топырақтың құрамында 300 млн-нан 2 млрд-қа дейін бактериялар болады. Барлык сыра, шарап, спирт, және техникалык өнімдер (ацетон, сірке қышқылы) шығаратын зауыттар прокариотты организмдерді пайда- ланады. Адамзат ертеден-ак май, ірімшік, өр түрлі сүттен алынатын өнімдерді алу үшін ашытқы бактерияларын пайдаланған. Үлттык тагамдар мен сусындар үшін (айран, қымыз, шүбат, күрт, т.б.) ашыткы бактерияларын қолданған. Көк-жасыл балдырлар пайдалы про- кариоттарға жатады. Олар атмосферальщ азотты игеріп, оны нөруыз күрамына байланыстырады.
Көк-жасыл балдырларды топыракты биологиялык азотпен тыңай- ту үшін колданады. Мысалы, жапон шаруалары көк-жасыл балдыр- ларды күріш шаруашылығына пайдаланады. Көк-жасыл балдырлар органикалық заттармен ластанған сулы жерде жаксы өсетіндіктен, олар ластанудан тазартудың биоиндикаторы болып саналады.
<ref> Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. –Алматы, Ана тілі, 1993. ISBN 5-630-0283-X</ref>
| |||