Сонет: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Сурет:Sonnet 1.jpg |thumb| |right|]]Сонет (итал. {{lang-it|sonetto}} – шағын ән) – әр шумағы тұрақты өлшемнен тұратын, 14 тармақтан құралған өлең түрі. Өлең құрылымы күрделі болып келеді, тармақтар екі рет төрт-төрттен, екі рет үштен топтасады. Яғни, 4 жолдық (катрен) 2 шумақ, 3 жолдық (терцет) 2 шумақ. Ұйқасы 4 жолдық шумақта, көбіне абаб, абба түрінде, 3 жолдық шумақта әр түрлі болып келеді. Алғашқы 4 тармақта айтылған ой одан кейінгі 4 тармақта өрістеп, кейінгі 2 қатар келетін 3 тармақтарда түйінделіп, тиянақтап бітіру тәсілі жиі кездеседі. Сонетте ұйқастар өрнегіне, үйлес сөздердің әуезді келіп, сыңғырлап айтылуына да назар аударылады. Сонеттің алғашқы нұсқалары [[13 ғасыр|13 ғасырда]] [[Италия|Италияда]] “[[сицилиялық мектепте]]” пайда болған, біртіндеп неміс, ағылшын, испан, француз, орыс поэзиясына тараған. [[Данте]], [[Ф.Петрарка]] (Лаура туралы 317 сонет), т.б. ақындар бұл өлең өрнегін қалыптастырып, жетілдіре түсті. [[16 ғасыр|16 ғасырда]] сонет жанрын [[Испания]] мен [[Португалияда]] [[Х.Боски Альмогаверо]], [[Л.Камоэнсу]], [[Лопе де Вега]] дамытты. [[Франция|Францияда]] [[К.Мародан]] бастап, [[П.Ронсарға]] дейінгі көптеген ақындар, [[Англия|Англияда]] [[Г.Серри]], [[Т.Уайет]], [[У.Шекспир]] сынды қаламгерлер сонет жанрының өркендей түсуіне өз үлестерін қосты. [[17 ғасыр|17 ғасырда]] [[Германия|Германияда]] сонет жанры кең қанат жайып, [[М.Опиц]], [[П.Флеминт]], [[Гете]], т.б. қаламгерлер сонет үлгісін қолданды. Орыс әдебиетінде [[В.К. Традиаковский]], [[А.П. Сумороковтар]] бұл салаға алғаш қалам тартты. [[А.С. Пушкин]], [[М.Ю. Лермонтов]] секілді ақындар да сонет жазды. Қазақ әдебиетіне сонет жанры алғаш аудармалар арқылы келді. [[В.Шекспир]] сонеттерін тәржімалауда [[Х.Ерғалиев]] айрықша шеберлік танытты. [[Қ.Аманжоловтың]] “[[Құрдас туралы]]” сонетінен бастап қазақ поэзиясында [[Е.Әукебаев]] (“[[Келсеңші тез, келер болсаң]]”, “[[Туған жер]]”), [[К.Салықов]] (“[[Прометейге]]”, “[[Шоқанға]]”, “[[Ақан серіге]]”, “[[Абайға]]”, “[[Ақын Сараға]]”, “[[Бауыржанға]]”, “[[Немерем Арманға]]”), [[И.Оразбаев]] (“[[Көзсіз сүю, ессіз сүю]]”), т.б. ақындар сонет жанрында жыр туындатты. Қазақ әдебиетіндегі сонет жанры екі мектеп дәстүрін ұстана отырып дамыды. Біріншісі – сицилия мектебі: 4 жолдан екі катрен және 4 жолды бір терцет, 3 жолды бір терцет. Бұл бағыт қазақ әдебиетінде [[Салықов]] шығармаларында көрініс тапты. Екіншісі – ағылшын мектебі, мұнда сонет құрылымы 4 жолды үш катреннен және 2 жолды терцеттен тұрады. [[Ерғалиев]] [[Шекспир]] сонеттерін ағылшын мектебінің дәстүрінде аударған.

Әдеб.: [[Словарь литературоведческих терминов]], М., [[1974]]; [[Садықова А.]], [[Қазақ поэзиясындағы сонет жанрының қалыптасуы]], А., [[1999]]; [[Литературная энциклопедия терминов и понятии]], М., [[2001]].<ref> Қазақ энциклопедиясы</ref><ref>“ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6 </ref>