'''Бірегейлік ''' — басты өлшем. Республиканың мемлекет- тікмемлекеттік кұрылысы мен дамуына тура катысықатысы бар бұл өлеуметтікәлеуметтік- философиялык.философиялық қондырғыдағы пішінделуі бойынша "бірегейлік объектінің өз угымынаұғымына барабарлыгынбарабарлығын, болмысының нақтылызыннақтылығын, икемдігщрлаулылыгы.н,тұтастығын тутастыгынбілдіредібілдіреді". Олай болса, ''мемлекеттік бірегейлік '' дегеніміз — [[Қазақстан Республикасы|Қазақстан Республикасының ]] тәуелсіз, [[унитарлы ]], [[демократиялық мем- лекетмемлекет]] цгымынаұғымына сай келуін, ал цлттың[[ұлт|ұлттың]] бірегейлік божа, қарас-қарастырылып тырылыпотырған отырганқауымдастықтың қауымдастықтьщ тпәуелсізтәуелсіз ултқаұлтқа тән белгілер мен қасиеттерге ие болуын көрсетеді. ▼
=Бірегейлік өлшемдері=
Қазақтың үлттьщұлттық бірегейлігі Қазақстан Республикасы-Республикасының ның үлттықұлттық унитарлы мемлекеті шеңберінде жүзеге асырылады. Сайып келгенде, Қазақстанның гүлденуі казакқазақ үлтыныңұлтының еркендеуіне немесе казакқазақ үлтыныңұлтының өлеуметтікәлеуметтік прогреске колқол созуы Қазақстан коғамының дамуына ықпал етіп отыруы тиіс. Өйткені [[этнос|этностың ]] даму кисыныныңқисынының өзі — үлттыңұлттың өмір сүруі мен дамуының материалдық және рухани жағдайын қамтамасыз ететін қүралқұрал ретінде мемлекеттің пайда болу қажеттігін негіздейді. ▼[[Қоғам ]] үлттыкұлттық мүддені ескерушілер мен ескермеуші- лерденескермеушілерден, үлттықұлттық өзіндік санасы жоғарылар мен төмендерден, үлтұлт тілін білетіндер мен білмейтіндерден, үлттыкұлттық дөстүрдәстүр мен [[Мораль|моральды ]] сақтайтындар мен сақтамайтындардан, кейде үлттықұлттық мүдделер үшін белсенді күресетіндер мен күрес- пейтіндерденкүреспейтіндерден, т.б. түрадытұрады. ҮлттықҰлттық психологияға, моральға, дәстүрлерге қатысты да осы формуланы колдануға болады: үлтұлт өкілдері арасында оларды бойына сіңіріп алып жүрушілер бар және оларды елемейтіндер бар. Тиісінше, олардың алдыңғылары " үлтұлт екілі" үғымынаұғымына бірегейлігі барлар, соңғылары бірегейлігі жоқтар болып шығады. ▼
Үлттық[[Ұлттық психология|Ұлттық психологияның ]] нағыздығы оның белгілерінің үлттыңұлттың жекелеген өкілдерінің кез келгенінен табыла бер-бермейтінін мейтінін кәрсетедікөрсетеді. ҮлтҰлт болған соң оньщоның үлттыұлтты келбеттейтін, оның түрпаттытұрпатты екілдеріөкілдері және үлттыұлтты келбеттей алмайтын топтар болады. Осы түстантұстан: үлттыұлтты келбеттей алатындарға жәнөжәне келбеттей алмайтындарға кімдер жатады деген сүраксұрақ туындайды. Оны үлтұлт кадрларының сапалық деңгейлеріне талдау жасай отырып айқындауға болады. ▼
==Маргиналдық мәселелер.==
▲Бірегейлік — басты өлшем. Республиканың мемлекет- тік кұрылысы мен дамуына тура катысы бар бұл өлеуметтік- философиялык. қондырғыдағы пішінделуі бойынша "бірегейлік объектінің өз угымына барабарлыгын, болмысының нақтылызын, икемдігщрлаулылыгы.н, тутастыгынбілдіреді". Олай болса, мемлекеттік бірегейлік дегеніміз — Қазақстан Республикасының тәуелсіз, унитарлы, демократиялық мем- лекет цгымына сай келуін, ал цлттың бірегейлік божа, қарас- тырылып отырган қауымдастықтьщ тпәуелсіз ултқа тән белгілер мен қасиеттерге ие болуын көрсетеді.
▲Қазақтың үлттьщ бірегейлігі Қазақстан Республикасы- ның үлттық унитарлы мемлекеті шеңберінде жүзеге асырылады. Сайып келгенде, Қазақстанның гүлденуі казак үлтының еркендеуіне немесе казак үлтының өлеуметтік прогреске кол созуы Қазақстан коғамының дамуына ықпал етіп отыруы тиіс. Өйткені этностың даму кисынының өзі — үлттың өмір сүруі мен дамуының материалдық және рухани жағдайын қамтамасыз ететін қүрал ретінде мемлекеттің пайда болу қажеттігін негіздейді.
Маргиналдық мәселелер. Әлеуметтік өмірде алуан түрлі үдерістер жүріп жатады: жеке адамдар немесе топ адамдар ▼▲Қоғам үлттык мүддені ескерушілер мен ескермеуші- лерден, үлттық өзіндік санасы жоғарылар мен төмендерден, үлт тілін білетіндер мен білмейтіндерден, үлттык дөстүр мен моральды сақтайтындар мен сақтамайтындардан, кейде үлттық мүдделер үшін белсенді күресетіндер мен күрес- пейтіндерден, т.б. түрады. Үлттық психологияға, моральға, дәстүрлерге қатысты да осы формуланы колдануға болады: үлт өкілдері арасында оларды бойына сіңіріп алып жүрушілер бар және оларды елемейтіндер бар. Тиісінше, олардың алдыңғылары "үлт екілі" үғымына бірегейлігі барлар, соңғылары бірегейлігі жоқтар болып шығады.
елінен, ұлтынан, мәдени-тілдікмәденитілдік ортасынан ажырап калатынқалатын жағдайлар жиі үшырасадыұшырасады. Осындай "бағынышты топтан" — өзінің әлеуметтік ортасынан ажырап қалгандардықалғандарды маргишлмаргинал тулгалартұлғалар деп атау қалыптасқан (латын. margo — шет, marginalis — шетте түрғандар). Қазіргі казақ ұлтына катысты алғанда маргиналдық маңыз аларлық мәселеге айналып отыр. ▼▲Үлттық психологияның нағыздығы оның белгілерінің үлттың жекелеген өкілдерінің кез келгенінен табыла бер- мейтінін кәрсетеді. Үлт болған соң оньщ үлтты келбеттейтін, оның түрпатты екілдері және үлтты келбеттей алмайтын топтар болады. Осы түстан: үлтты келбеттей алатындарға жәнө келбеттей алмайтындарға кімдер жатады деген сүрак туындайды. Оны үлт кадрларының сапалық деңгейлеріне талдау жасай отырып айқындауға болады.
Қазақ арасында тілі орысша шыққандар үлттыкұлттық тілге, [[мәдениет|мәдениетке ]], дәстүрге катыстықатысты алып карағандақарағанда маргиналдар тобын кұрайды. Мұны кысқаша улттыцұлттық болмысқа цатыс- тықатысты маргиналдыцмаргиналдық деп атауға болады. ҮлттықҰлттық дәстүрлер мен моральдан алыста калған, "белең алған топтың" калыптыкқалыптық - құндылық жүйесіне толық еніп болмаганболмаған орыс тілді казак- тарқазақтар ұлттық мәдениеттің мөнінемәніне терең үңіле алмайды, оны толыккандытолыққанды кабылдайқабылдай алмайды. ▼▲Маргиналдық мәселелер. Әлеуметтік өмірде алуан түрлі үдерістер жүріп жатады: жеке адамдар немесе топ адамдар
Негізінен, мәдениеті жоғары ортада — калада өскендіктен, жүйелі білім алғандықтан бүлбұл топтың арасында білгір және іскер қызметкерлер аз емес. Орыс тілінде сөйлейтін казақтардьщказақтардың қазакқазақ тілділерге қарағанда жеке бас мәдениеті, кәсіби-сапалық дайындығы, әлеуметтік бейімделу деңгейі жоғары. Олар жүздесу калыптарықалыптары мен калақала өдебінәдебін де меңгерген. БүлБұл артьщшылығыартықшылығы оларды өзге үлтұлт өкілдерімен тез сіңістіріп жіберуге жағдай жасайды. Олар коғамдық қызметті біршама тәуір аткарады. Қазір олардың отаншыл- дықотаншылдық сезімдері де күшейіп келеді. <ref>Қоғамдық білім негіздері:Жалпы біліы беретін мектептің коғамдык-гуманитарлык бағытындағы 10-сыныбына арналған окулык / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. ISBN 9965-33-570-2 </ref>▼▲елінен, ұлтынан, мәдени-тілдік ортасынан ажырап калатын жағдайлар жиі үшырасады. Осындай "бағынышты топтан" — өзінің әлеуметтік ортасынан ажырап қалгандарды маргишл тулгалар деп атау қалыптасқан (латын. margo — шет, marginalis — шетте түрғандар). Қазіргі казақ ұлтына катысты алғанда маргиналдық маңыз аларлық мәселеге айналып отыр.
▲Қазақ арасында тілі орысша шыққандар үлттык тілге, мәдениетке, дәстүрге катысты алып карағанда маргиналдар тобын кұрайды. Мұны кысқаша улттыц болмысқа цатыс- ты маргиналдыц деп атауға болады. Үлттық дәстүрлер мен моральдан алыста калған, "белең алған топтың" калыптык- құндылық жүйесіне толық еніп болмаган орыс тілді казак- тар ұлттық мәдениеттің мөніне терең үңіле алмайды, оны толыкканды кабылдай алмайды.
==Пайдаланған әдебиет==
▲Негізінен, мәдениеті жоғары ортада — калада өскендіктен, жүйелі білім алғандықтан бүл топтың арасында білгір және іскер қызметкерлер аз емес. Орыс тілінде сөйлейтін казақтардьщ қазак тілділерге қарағанда жеке бас мәдениеті, кәсіби-сапалық дайындығы, әлеуметтік бейімделу деңгейі жоғары. Олар жүздесу калыптары мен кала өдебін де меңгерген. Бүл артьщшылығы оларды өзге үлт өкілдерімен тез сіңістіріп жіберуге жағдай жасайды. Олар коғамдық қызметті біршама тәуір аткарады. Қазір олардың отаншыл- дық сезімдері де күшейіп келеді.
<references/>
Тілі казақша іпьщқандар жалпы. адамзаттпыц өркениетке қатысты маргиналдар тобын күрайды. Жалпыадамзаттьщка қатысты маргиналдардың басты ерекшелігі өркениетті елдерде қабылданған күндылықтардан аулак калуында: олар мемлекеттік тапсырмаларды ақсакалдық, туыстық, таныстық түтқаларды іске қоса отырып шешуге бейімдік танытады. Жалпыадамзаттыққа қатысты маргиналдықтың айшықты көрінісін үлттық мәдениеттің аяқ алысынан керуге болады. Қазіргі казак мәдениетін жасаушылар дамыған елдерде қабылданбайтын, такырыбы жағынан еркениеттен жырактауға — ауылға шақыратын және түрмыс аясына тықпаланған, жастардың талғамына сай келмейтін архаикалық жанрларды "дамытумен" айна- лысады.
[[Санат:Қоғам]]
Маргиналдықтың екі түрінің болуы қазақ үлтын рухани жағынан екіге жіктелуге әкеліп соктырып отыр. Кейде арадағы рухани түсініспестіктің салдары оларды дамудың
[[Санат:Б]]
белгілі бір бағыттьщ мәселелерін шешу барысында маңыз аларлык қақтығыстарға альш барады. Мұндай қактығыстар әсіресе тілге және мәдениетке катысты мәселелер теңірегінде айкын көрініс беріп жатады. Шьшдап келсек, бізде бір қазақ ұлтының ішінде бірін-бірі тольщ түсіне бермейтін, екі тілде сейлейтін, екі мөдениет жасап отырған екі "ұлт" емір сүріп отыр. Мәселенің үлкені сонда, әр маргиналдык топтың екілдері өзге топтың өкілдерімен сыйыспайтьш әз мүдделері, үлттың келешегіне өздерінше көзқарастары қалыптасқан. Үлттық екідайлық — коммунистік билік заманында жүргізілген үлттарды косу, тілдерді жою саясатының салдары болып табылатын, аса күрделі өлеуметтік- психологиялық мөселе.
{{stub}}
{{wikify}}
| 