Опера (музыка): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Luckas-bot (талқылау | үлесі) ш r2.7.1) (Боттың үстегені: oc:Opera |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[File:Е.Брусиловский. Қыз Жібек опера-сынан көрініс.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Е.Брусиловский. Қыз Жібек операсынан көрініс]]''.]]
Опера (итал. орега - дәлме-дәл шығарма, лат. орега - еңбек, бұйым, туынды) - музыкалық өнер жанры. Операның әдеби негізі (либеретто) музыкалық драматургия және ең алдымен вокалдық музыкалық формаларының тәсілдері арқылы өзінің көркемдік шешімін табады. Ол - вокалдық пен аспаптық муз., [[драматургия]], [[хореография]] ([[балет]]) және [[бейнелеу]] өнерінің (декорация, [[костюм]]) бірлестігінен туған театр шығармасы, яғни осындай әр түрлі өнер түрлерін біртұтас театр әрекетіне біріктіретін [[синтез]]ді жанр. Жеке айтылатын ән ([[ария]], [[ариозо]], [[каватина]], [[монолог]], [[баллада]]), речитатив (тақпақ сазды қысқа әуен), [[ансамбль]] ([[дуэт]], [[ТРИО|трио]], [[квартет]], [[квинтет]]), хор көріністері, би, оркестрлік нөмірлер (увертюра, [[антракт]]) опералық музыканың түрлеріне жатады.
Операның тарихи даму барысында оның түрлі жанрлары қалыптасты: эпикалық-қаһармандық, тарихи-қаһармандық, тарихи-романтикалық, тарихи-тұрмыстық, лирикалық-тұрмыстық, драмалық, комедиялық және сатиралық опералар. Сондай-ақ, Италияда опера-сериа мен опера-буффа, Францияда комедиялық және лирикалық, ал Англияда балладалық опера жанрлары өмірге келді. Бұдан басқа муз. драма, опера-балет секілді жанрлары болды. Опера тарихы адамзат қоғамы тарихы мен мәдениетінің даму жолымен тығыз байланысты. Музыкалық театрдың негізгі халықтық ойын-сауыққа саяды. Ежелгі гректердің дионисийлік ойындары мен грек трагедияларының өзінде-ақ музыка үлкен роль атқарды. Опера жеке жанр болып 16 - 17 ғасырлар аралығында қалыптасты. Қайта өркендеу дәуірінің гуманистік идеялары ықпалымен көптеген еуропалық ұлттық мәдениетте музыкалық-драмалық спектакльдердің жаңа тұрітуабастады.Бұл әсіресе Италияда кеңінен өріс алды. Опера жанрының [[Батыс Еуропа Одағы|Батыс Еуропа]]дағы көрнекті өкілдері: К.Монтеверди, А.Скарлатти, Дж. Б.Перголези, Дж. Россини, Дж. [[Верди, Джузеппе|Верди]], Дж. [[Пуччини, Джакомо|Пуччини]] ([[Италия]]); Г.Ф. Гевдель ([[Англия]]); Ж.Б. Люлли, Ж.Ф. Рамо, Ш.Гуно, Ж.Бизе ([[Франция]]); К.В. Глюк (Астрия, [[Франция]]); [[Моцарт, Волфгаң Амадеус|В.А. Моцарт]] ([[Австрия]]); [[Людвиг ван Бетховен|Л.Бетховен]], К.М. Вебер, Р.Вагаер ([[Германия]]); Ф.Эркель ([[Венгрия]]); С.Монюшко ([[Польша]]); Б.Сметана, А.Дворжак ([[Чехия]]), т.б.
Алғашқы орыс опералары 18 ғасырдың 70-жылдары пайда болды. Классикалық орыс операсының негізін салған М.И.Глинка. Оның халықтық-патриоттық тақырыпқа жазылған "Иван Сусанині" (1836) мен "Руслан мен Людмиласы" (1842) реалистік опера өнерінің үлгілері болып табылады. [[Ресей]]де тұңғыш әлеуметтік-тұрмыс драмасын А.С. Даргомыжский ("Русалка", 1855) жазды. "Құдіретті топ" композиторлары орыс операсын одан әрі дамытып, оның классикалық үлгілерін жасады: [[Мусоргский Модест Петрович|М.П. Мусоргскийдің]] муз. драмалары ("Борис Годунов", 1869, "Хованщина", соңғысын 1883 жылы [[Римский-Корсаков|Н.А. Римский-Корсаков]] аяқтаған), А.П. Бородиннің "Князь-Игорі", (1888 жылы Римский-Корсаков пен А.К. Глазунов аяқтаған), Римский-Корсаковтың "Садкосы" (1881) т.б. Музыкалық театрда [[Чайковский, Пётр Ильич|П.И. Чайковскийдің]] опералық шығармашылығы ерекше орын алады. Оның опералары ("Евгений Онегин" 1878, "Қарғаның мәткесі", 1890) нәзік психологиялық әсер-қуатымен, адамның жан дүниесін терең сезінуімен ерекшеленеді. Орыс операсының дамуына мол үлес қосқан композиторлар: [[Рубинштейн Антон Григорьевич|А.Г. Рубинштейн]], ("Демон", 1871), [[Рахманинов Сергей Васильевич|С.В. Рахманинов]] ("Алеко", 1892), А.Н. Серов, т.б. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырда әр түрлі музыкалық ағымдар опералық өнерде де бой көрсетті. Мысалы, импрессионализм [[Дебюсси|К.Дебюссиді]], [[экспрессионизм]] [[Штраус Рихард|Р.Штраустың]], А.Шеньергтің,, т.б. композиторлардың шығармаларында белең алды. 20 ғасырда [[КСРО]] елдерінде де [[Украина|Украинада]] - Г.И. Майборода; [[Әзірбайжан|Әзірбайжанда]] - У.А. Гаджибеков; [[Грузия|Грузияда]] - З.П. Палиашвили т.б.) опера өнері өркен жайды. Тарихи және замани [[сюжет]]ке опера жазған композиторлар [[ДЗЕРЖИНСКИЙ|И.И.Дзержинский]], Н.Г. Жиганов, Д.Б. Кабелевский, Э.Капп, Ю.С. Мейтус, С.С.Прокофьев, [[Жұбанов, Ахмет Қуанұлы|А.Жұбанов]], [[Брусиловский Евгений Григорьевич|Е.Г. Брусиловский]], [[Төлебаев, Мұқан|М.Төлебаев]], т.б. Қазақстанда опера жанры 20 ғасырдың 30 жылдары туды. Алғашқы опералық шығармалар музыкалық пьеса және драма түрінде болды. Олар түгелдей қазақтың халық музыкасына, оның ән-күй байлығына негізделіп жазылды. 1934 жылы [[Брусиловский Евгений Григорьевич|Е.Г. Брусиловский]] казақтың тұңғыш операсы [[Қыз Жібек|"Қыз Жібекті"]], одан кейінгі жылдары Жұбанов пен [[Хамиди Латиф Абдулхайұлы|Л.А. Хамиди]] "Абай" (1944), М.Төлебаев [[Біржан - Сара (опера)|"Біржан - Сара"]] (1946), [[ҚОЖАМИЯРОВ Құддыс|Қ.Қожамияров]] "Назугум" (1956), [[Мұхамеджанов Сыдық|С.Мұхамеджанов]] "Айсұлу" (1964), [[Рахмадиев Еркеғали|Е.Рахмадиев]] "Қамар сұлу" (1963) және [[Жұбанова Ғазиза|Ғ.Жұбанова]] [[Еңлік-Кебек|"Еңлік-Кебекті"]] (1975) жазып, ұлттық операны кәсіби тұрғыда жаңа белеске көтерді. Егемендік алғаннан кейінгі жылдары қазақ операсы жаңа сатыға көтерілді. Е.Рахмадиевтің "Абылай хан" операсы (2004) елеулі оқиғаға айналды. 2000 жылы [[Астана қаласы|Астана қаласында]] Опера және балет театры ашылды. Қазіргі [[Қазақ Ұлттық Опера және балет театры]].
| |||