Зиянкестер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
1-жол:
[[File:Колорадский жук в бухте Ласпи 4.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Колорадо қоңызы]]''.]] [[File:Tick before and after feeding.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Кене]]''.]] '''Зиянкестер'''– [[адам]] мен [[жануарлар]] [[организм|организмінде]] әр түрлі [[ауру]] қоздырғышын таратып, [[өсімдік|өсімдіктерді]] зақымдайтын [[жәндіктер]] мен [[жануарлар]] тобы. Зиянкестер адамға, [[мал|малға]], [[орман]] және [[ауыл шаруашылығы|ауыл шаруашылықтарына]] үлкен зиян келтіреді. Адам мен жануарлар Зиянкестеріне, негізінен, [[паразиттер]], түрлі жәндіктер ([[улы жыландар]], [[улы өрмекшілер]], [[қансорғыш жәндіктер]], т.б.) жатады. Ауыл шаруашылығы Зиянкестері – егістік пен [[табиғи өсімдік|табиғи өсімдіктерді]] зақымдап, түрлі аурулар таратады. Бұларға негізінен [[кемірушілер]], [[бауыраяқты ұлулар]], [[жұмыр құрттар]] ([[нематодтар]]), т.б. жатады. Мысалы, [[капуста|капустаны]] – [[капуста ақ көбелегі]] мен [[капуста қара күйесі]], [[асқабақ|асқабақты]] – [[ұсақ шыбындар]], [[қызылша|қызылшаны]] – [[қызылша бүргесі]], [[баялды]] ([[баклажан]]) мен [[картоп|картопты]] – [[колорадо қоңызы]] зақымдайды. <ref>Справочник по защите леса от вредителей и болезней, М., 1980.</ref>Жиі кездесетін түрлері: [[шаянтәрізділер]], [[көп аяқтылар]] және [[өрмекшітәрізділер]]. Көптеген дақылдардың өнімдеріне үлкен зиян келтіретін көпқоректілер: [[шегірткелер]], [[шілделіктер]], [[күздік көбелек]], [[шалғын көбелек]], [[шыртылдақ қоңыз]], [[қара қоңыз]], т.б. Зиянкестер – өздерінің [[биология|биологиялық]] ерекшелігімен, түрлерінің көптігімен, өсімталдығының жоғарылығымен және өсіп-өну процесінің шапшаңдығымен ерекшеленеді. Зиянкестердің таралуы және олардың кешенді түрлерінің бірлестігі, бір егістікте қалыптасуы, қоршаған ортаның жағдайына және сол ортаға бейімделуіне байланысты. [[Астық дақылдар|Астық дақылдарының]] Зиянкестері астық өнімдерін [[күз|күзде]] тасығанда және [[қыс|қыста]] сақтау кезінде зақымдайды. Бұларға [[өрмекшітәрізділер]] (мысалы, [[астық кенесі]], т.б.), [[қоңыздар]] (мысалы, [[астық қоңызы]], [[астық тескіші]], [[астық сүлікшесі]], [[бізтұмсық қоңыздар]], т.б.), [[көбелектер]] (мысалы, [[астық сұр көбелегі]], [[дән қоңыр көбелегі]], т.б.), [[құстар]] (мыс., [[көгершін]], [[үй торғайы]], т.б.) жатады. [[Кенелер]], [[қоңыздар]], [[көбелектер]] – [[арпа]], [[бидай]], [[сұлы]], [[күріш]], [[жүгері]], т.б. дақылдардың жапырағын, сабағын зақымдап, дернәсілдері өсімдіктің дәнімен қоректенеді. Бұдан астық дақылдарының өнімі кемиді. Бал арасының Зиянкестері [[аралар]] мен олардың тіршілік өнімдерімен қоректенеді. Зиянкестердің ішіндегі ең қауіптісі – [[Varroa jacobson]] [[кенесі]]. Бұлар [[бал арасы|бал арасын]] жеп қояды. Бал арасының жыртқыштары ([[аражегіш]], [[тағанақ]], т.б. құстар) омартадағы жиналған балды ғана емес, бал арасымен де қоректенеді. <ref>Пособие по агрохимическому обслуживанию хозяйств Казахстана, А.-А., 1977</ref>Өсімдік жемісі мен тұқымының Зиянкестері – буынаяқтылардың үлкен бір тобы. Бұлар өсімдіктің гүл бүршігін, бүрін, тұқымын, дәнін жеп қоректенеді. Бұл топқа: [[жапырақ ширатқыш]], [[қосқанаттылар]] ([[жапырақ шыбыны]], [[галлицалар]]), [[жарғаққанаттылар]], [[қоңыздар]] жатады. Зиянкестер жыл бойы жиналатын тұқымның жартысына жуығын жеп, шаруашылыққа 25 – 50%-ға дейін шығын келтіруі мүмкін. ''Орман Зиянкестері'' – [[орман]] ағаштары мен бұталарын зақымдайтын жануарлар. Бұларға негізінен [[кенелер]], [[көпаяқтылар]], [[бауыраяқты ұлулар]] ([[шырыш]]), [[жәндікқоректі сүтқоректілер]] ([[кірпі]], [[көртышқан]], [[жертесер]], т.б.), [[тышқандар]], [[жұпаяқтылар]] ([[қабан]], [[бұғы]], [[бұлан]], т.б.), [[жыртқыштар]] ([[түлкі]], [[қоңыр аю]]) және [[құстар]] ([[тоқылдақ]], [[қайшыауыз]]) жатады. Зиянкестер ағаштың жапырағын, бұтағын, гүлін, жемісі мен тұқымын жеп, діңін тесіп, тамырларынан шырынын сорады. Зақымданған ағаштар өсуін тоқтатып [[жеміс]] салмайды. Олар бірте-бірте өз тіршілігін жояды.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 4 том 3 бөлім</ref>
[[Ұн]] мен [[жарма]] зиянкестері. Ұнды, жарманы, кептірілген нанды және басқа да ұн тағамдарын дұрыс сақтамаған жағдайда [[жәңдік|жәңдіктер]] пайда болып, бүлдіреді, сапасын кемітеді. Әсіресе көбірек кездесетіні — астық кеміргіштері. Ол ұзындығы 2—3 мм, қызыл қоңыр, қоңыр не сарғыштау, денесі жұмыр қоңыз. Ұшады, үркіткен кезде
қимылсыз қалады. Күн жылығанда жылына 4 рет, ұрпақ береді. Оның личинкалары кептірілген нанды, печеньені, макарон тағамдары мен жарманы, кептірілген [[көкөністер]] мен [[жеміс|жемістерді]] бүлдіреді, олар ұнмен де қоректенеді (олардан бөлінген сұйықтық салдарынан ұн түйіршіктеніп қалады).
Line 26 ⟶ 28:
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
{{stub}}▼
{{wikify}}▼
[[Санат:Үй-тұрмысы]]
[[Санат:Шаңырақ]]
[[en:Pest (organism)]]
▲{{stub}}
▲{{wikify}}
| |||