Дмитрий Иванович Менделеев: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Infobox Biography
#REDIRECT [[Менделеев, Дмитрий Иванович]]
| subject_name = Дмитрий Иванович Менделеев
| image_name = DIMendeleevCab.jpg
| image_size = 180px
| image_caption = Дмитрий Иванович Менделеев өз кабинетінде
| date_of_birth = {{birth date|1834|2|8}}
| place_of_birth = [[Тобольск]], [[Тоболь губерниясы]], [[Ресей ипериясы]]
| date_of_death = {{death date|1907|2|2}}
| place_of_death = [[Санкт-Петербург]] , [[Ресей империясы]]
| spouse =
| nationality = [[орыс]]
}}
 
'''Дмитрий Иванович Менделеев''' – орыс химигі. [[Петербург Ғылым Академиясы|Петербург Ғылым Академиясының]] корреспондент мүшесі (1876). 1834 ж. 27-қаңтарда [[Ресей|Ресейдің]] [[Тобольск қаласы|Тобольск қаласында]] дүниеге келген. [[Санкт-Петербург Бас педагогикалық институты|Санкт-Петербург Бас педагогикалық институтын]] бітірген (1855). Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты [[жалпы химия]], [[химиялық технология]], [[физика]], [[экономика]], [[ауыл шаруашылығы]], [[метрология]], т.б. салаларға арналған. Ол [[изомерия]] құбылысын зерттеп (1854 — 56), сұйықтықтың тығыздығын анықтайтын құрал – [[ареометр]] құрастырды (1859). “Органикалық химия” деген алғаш орыс тілінде оқулық шығарды (1861). Сұйықтардың қайнауының [[абсолют температура|абсолют температурасын]] (1860), [[гидраттық теория|гидраттық теорияны]] (1865 – 87), жаратылыстың негізгі заңдарының бірі – [[периодтық заң|периодтық заңды]] ашты (1869). Сонымен қатар [[молекула|молекуланың]] массасын табудың [[Клапейрон – Менделеев теңдеулері|Клапейрон – Менделеев теңдеулерін]] шығарды. [[Мұнай|Мұнайдың]] ауыр металдар карбидтерінен түзілу гипотезасын (1877), [[көмір|көмірді]] жер астында газға айналдыру идеясын (1880) ұсынды. Менделеев 1907 ж. 20-қаңтарда Санкт-Петербургте қайтыс болды. Менделеевтің құрметіне жасанды жолмен алынған радиоактивті химиялық элемент [[менделевий]] аталды.
==Менделеевтің периодтық заңы==
Менделеевтің периодтық заңы, периодтық заң – [[атом]] ядросы зарядтарының артуына байланысты [[химиялық элементтер]] қасиеттерінің периодты өзгеретінін тұжырымдайтын табиғаттың негізгі заңы. Бұл заңды 1869 ж. Дмитрий Менделеев ашты. Ол оның толық тұжырымдамасын 1871 ж. жариялады. Бұл заң элементтердің периодтық жүйесімен тығыз байланысты және бірін-бірі толықтырып, түсіндіреді. Ядроның заряды (Z) жүйедегі элементтердің атомдық нөміріне тең. Z өсуі бойынша орналасқан элементтер Z(Н, Нe, Lі, Be…) 7 период түзеді. 1-периодта – 2 элемент, 2 мен 3-те – 8-ден, 4 пен 5-те – 18-ден, 6-да – 32 элемент, 7-де – 23 элемент белгілі. Периодта элементтердің қасиеттері сілтілік металдардан инертті газдарға өткенде заңды түрде өзгереді. Вертикальды бағаналар – қасиеттері ұқсас элементтердің топтары болып табылады. Топтың ішінде элементтердің қасиеттері де заңды түрде өзгереді (мысалы, сілтілік металдарда ''Lі''-ден ''Fr''-ға дейін химиялық активтілік өседі). Z = 58 – 71, сол сияқты Z = 90 – 103 элементтерінің қасиеттері ұқсас болғандықтан лантаноидтар және актиноидтар қатарларына топтастырылған. Элементтер қасиеттерінің периодтылығы атомның сыртқы электрон қабаттарының конфигурациясының периодты қайталануына байланысты. Менделеевтің периодтық заңы мен элементтердің периодтық жүйесіне сүйене отырып, ғалымдар атом құрылысы және химиялық байланыс теорияларын жасады; [[жер қыртысы]] мен [[ғарыштық нысандар]] зерттелді. Бұл заңның барлық [[жаратылыстану]], [[техника]], [[технология]] саласындағы ғылымдар үшін [[философиялық мәні]] зор.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref>
 
[[Сурет:Medeleeff by repin.jpg|thumb|200px|Менделеев Дмитрий Иванович]]
 
 
Мәселен, календарь, сағат немесе көбейту таблицасы тәрізді адам қажет етпей тұра алмайтын бір заттар болады. Химияның дәл сондай «көбейту таблицасы» химиялық элементтердің периодты системасы болып табылады. Оны 1869 жылы өз отандасымыз Д. И. Менделеев жасады.
 
Дмитрий Иванович Тобольск қаласында дүниеге келді. Оның балалық шағы қиыншылықпен өтті. Өзі Тобольск қаласындағы гимназия директорының он жетінші баласы болатын, жастайынан бұғанасы қатпай жетім қалды. Менделеев педагогикалық институтты бітіріп, ең әуелі мұғалімдік қызмет атқарды. Сол кезде көптеген болашақ көрнекті химиктер оның оқушысы, шәкірті болды.
 
Ол «Химия негіздері» деп аталатын тамаша оқулық жазды. Бұл оқулық нағыз химия энциклопедиясы еді. Менделеев оны жаңа ашылған жаңалықтармен толықтырып, үнемі жетілдіріп отырды. «Химия негіздерімен» айналыса жүріп, ол химиялық элементтердің атақты периодты системасын да жасады.
 
Д. И. Менделеев егер элементтерді ең жеңіл – сутегінен бастапең ауыр – уранға дейін олардың атомдық салмағының өсуі реті бойынша орналастырса, сол кезде белгілі болған 63 химиялық элементтің қасиеттері периодты түрде қайталайтындығын ашты. Бұл заңдылық табиғи заңдылықтарды анықтаған және осы жаңалық ашылғанға дейін химиялық элементтер әлемінде болған шатасушылықты ретке келтірген периодты системаға негіз болды.
 
Өзінің системасына сүйене отырып, Менделеев әлі белгісіз бірнеше элементтердің бар екенін болжады және олардың аса маңызды қасиеттерін сипаттап берді. Ақыр аяғында бұл элементтердің бәрі де ашылды. Сондай-ақ ол химия ғылымындағы ең алғашқы нағыз ғылыми болжам болды.
 
Адам баласына тән қызмет атаулының Менделеев назар аудармаған саласын табудың өзі қиын.
 
Ол мұнай кен орындарын, мұнайдың әр алуан құрамын зерттеп көрді. Сірә, ол мұнайдың отын ретінде ғана емес, одан көптеген аса маңызды заттар алудың көзі ретінде де құнды дүние екендігіналғаш тұжырымдаған да болуы керек. Ол жер атмосферасын зерттеді және қорықпастан жалғыз өзөі әуе шарымен көкке ұшты.
 
Ол Арктиканы игеру ісіне де көңіл бөліп, мұзжарғыш кеменің жобасын жасады. Бірақ бұл мұзжарғыш кемені жасау ісі қолдау таппай қалды.
 
Ол көп жылдар бойы өлшем мен салмақ бас палатасына директор болып, дәл өлшемдер жөніндегі ғылымның дамуына ықпал жасады.
 
Менделеев ауыл шаруашылығымен айналысты, сауда ісін зерттеді, түтінсіз дәрі құрамын жасап шығарды, әуеде ұшу ісіне де көңіл аударды... Оның Толық шығармалар жинағы қалың-қалың жиырма бес томнан тұрады. Ол дүние жүзінің көптеген елдерінің академиялары мен ғылыми қоғамдарына құрметті мүше болып сайланды.
 
Бір күні Бобловада (Менделеевтің имениесі) шаруалар Менделеевтен: «Дмитрий Иванович, сенің егінің қалайша осылай бітік болып шықты. Бұл өзі саған біткен талант па, әлде бақыт па, осыны түсіндірші бізге?»- деп сұрайды. Сонда Менделеев оларға күлімсірей қарап: «Әлбетте, талант, бауырларым!» - деп жауап беріпті. Шынында да, ол ешқандай асырып айтпаған еді. Оның әрбір ісі нағыз таланттың, талант болғанда да үздіксіз еңбекпен еселенген толассыз таланттың туындысы болатын. Ол өзін кемеңгер деп атағанды ұнатпайтын. «Қайдағы кемеңгерлік дейсің. Өмір бойы еңбектендім, міне соның нәтижесі», - дейтін өз еңбегі жайында.
 
Менделеевтің дүние салуы – бүкіл ел қабырғасын қайыстырған ауыр қаза болды. Мыңдаған адам оны ақырғы сапарға аза тұтып шығарып салды. Менделеев Петербургтегі Волково зиратына жерленді. Азалы шеруге қатысушылар өздерімен бірге элементтердің периодты системасының үлкен кестесін алып жүрді. Ол Менделеевтің өзінен кейінгі ғалымдар ұрпағына қалдырған өсиеті сияқты еді.
{{stub}}
 
==Пайдаланылған cілтемелер==
<references/>
 
[[Санат:Орыс химиктері]]
[[Санат:1834 жылы туғандар]]
[[Санат:1907 жылы қайтыс болғандар]]
 
[[af:Dmitri Mendelejef]]
[[an:Dimitri Mendeleyev]]
[[ar:ديميتري مندلييف]]
[[arz:ديميترى مينديلييف]]
[[ast:Dimitri Ivánovich Mendeléyev]]
[[az:Dmitri Mendeleyev]]
[[bat-smg:Dmėtrėjos Mendelėjevs]]
[[be:Дзмітрый Іванавіч Мендзялееў]]
[[be-x-old:Дзьмітры Мендзялееў]]
[[bg:Дмитрий Менделеев]]
[[bn:দিমিত্রি মেন্দেলিয়েফ]]
[[br:Dmitri Mendeleiev]]
[[bs:Dmitrij Ivanovič Mendeljejev]]
[[ca:Dmitri Mendeléiev]]
[[ckb:دیمیتری مەندەلیێف]]
[[cs:Dmitrij Ivanovič Mendělejev]]
[[cv:Менделеев Дмитрий Иванович]]
[[cy:Dmitri Mendeleev]]
[[da:Dmitrij Mendelejev]]
[[de:Dmitri Iwanowitsch Mendelejew]]
[[el:Ντμίτρι Μεντελέγιεφ]]
[[en:Dmitri Mendeleev]]
[[eo:Dmitrij Mendelejev]]
[[es:Dmitri Mendeléyev]]
[[et:Dmitri Mendelejev]]
[[eu:Dmitri Mendeleiev]]
[[ext:Dimitri Mendeleev]]
[[fa:دمیتری مندلیف]]
[[fi:Dmitri Mendelejev]]
[[fr:Dmitri Mendeleïev]]
[[ga:Dmítrí Meindeiléiv]]
[[gan:門捷列夫]]
[[gd:Dmitri Mendeleev]]
[[gl:Dmitri Mendeleiev]]
[[hak:Kui-mí-thi̍t-lî Mùn-tet-lie̍t-fû]]
[[he:דמיטרי מנדלייב]]
[[hif:Dmitri Mendeleev]]
[[hr:Dmitrij Ivanovič Mendeljejev]]
[[hu:Dmitrij Ivanovics Mengyelejev]]
[[hy:Դմիտրի Մենդելեև]]
[[id:Dmitri Mendeleev]]
[[io:Dmitri Mendeleev]]
[[is:Dmitri Mendelejev]]
[[it:Dmitrij Ivanovič Mendeleev]]
[[ja:ドミトリ・メンデレーエフ]]
[[jv:Dmitri Mendeleev]]
[[ka:დიმიტრი მენდელეევი]]
[[kaa:Dmitriy Mendeleev]]
[[ko:드미트리 멘델레예프]]
[[la:Demetrius Mendeleev]]
[[lmo:Dmitrij Ivanovič Mendeleev]]
[[lt:Dmitrijus Mendelejevas]]
[[lv:Dmitrijs Mendeļejevs]]
[[mhr:Менделеев, Дмитрий Иванович]]
[[mk:Дмитриј Иванович Менделеев]]
[[ml:ദിമിത്രി മെൻഡലിയേവ്]]
[[mn:Дмитрий Менделеев]]
[[mr:दिमित्री मेंडेलीव]]
[[ms:Dmitri Mendeleev]]
[[my:ဒမီသရီ အီဗန်နိုဗစ် မန်းဒယ်လိယပ်]]
[[nl:Dmitri Mendelejev]]
[[nn:Dmitrij Mendelejev]]
[[no:Dmitrij Mendelejev]]
[[oc:Dmitrii Mendeleiev]]
[[os:Менделеев, Дмитрий Иваны фырт]]
[[pl:Dmitrij Mendelejew]]
[[pms:Dmitrij Mendeleev]]
[[pnb:دمتری مندلیف]]
[[pt:Dmitri Mendeleiev]]
[[qu:Dmitri Mendeleev]]
[[ro:Dimitri Mendeleev]]
[[ru:Менделеев, Дмитрий Иванович]]
[[rue:Дмитро Менделеєв]]
[[sah:Дмитрий Менделеев]]
[[sh:Dmitrij Ivanovič Mendeljejev]]
[[si:ඩමත්‍රී මෙන්ඩලීව්]]
[[simple:Dmitri Mendeleev]]
[[sk:Dmitrij Ivanovič Mendelejev]]
[[sl:Dimitrij Ivanovič Mendelejev]]
[[sq:Dmitri Mendelejev]]
[[sr:Дмитриј Мендељејев]]
[[sv:Dmitrij Mendelejev]]
[[sw:Dimitri Mendeleyev]]
[[szl:Dmitrij Mendelejew]]
[[ta:திமீத்ரி மென்டெலீவ்]]
[[te:మెండలీఫ్]]
[[tg:Дмитрий Иванович Менделеев]]
[[th:ดมีตรี เมนเดเลเยฟ]]
[[tr:Dimitri Mendeleyev]]
[[tt:Dmitri Mendeleyev]]
[[uk:Менделєєв Дмитро Іванович]]
[[vi:Dmitri Ivanovich Mendeleev]]
[[vo:Dmitriy Mendeleyev]]
[[wa:Dmitriy Ivanovitch Mendeleyev]]
[[war:Dmitri Mendeleev]]
[[yi:דמיטרי מענדלעעוו]]
[[yo:Dmitri Mendeleev]]
[[zh:德米特里·伊万诺维奇·门捷列夫]]
[[zh-min-nan:Dmitrij Ivanovič Mendeleev]]