Кеміргіштер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Кеміргіштер, кемірушілер'''<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref> – [[сүтқоректілер]] класының ең көп тараған отряды. Қазір олардың дүние жүзінде 32 тұқымдасқа жататын 2500-дей, ал [[Қазақстан|Қазақстанда]] 15 тұқымдастың ([[Ұшар|ұшарлар]], [[тиінтәрізділер]], [[құндыз|құндыздар]], [[жайра|жайралар]], саз құндыздары, [[Қарақас|қарақастар]], [[жалман|жалмандар]], [[тышқан|тышқандар]], [[жалғанқосаяқ|жалғанқосаяқтар]], [[қосаяқ|қосаяқтар]], алып [[көртышқан|көртышқандар]], [[атжалмантәрізділер]], [[бұзаубас|бұзаубастар]], [[құмтышқан|құмтышқандар]], [[қаптесер|қаптесерлер]]) 82 түрі кездеседі. Кеміргіштер республиканың барлық аймақтарында кең тараған, тек таудағы мәңгі мұз басқан жерлерде ғана кездеспейді. Осыған орай кеміргіштерде маусымдық түлеу қабілеті жақсы жетілген. Дене пішіні, тіршілігі алуан түрлі – 5 см-ден (кішкене қаптесер) 130 см-ге (теңіз доңызы) дейін, ал салмағы 6 г-нан (ергежейлі тышқан) 80 кг-ға (су шошқасы) жетеді. Тері жамылғысы жақсы жетілген, көпшілігінде үлпілдек, кейбіреулерінде тікен тәрізді инелерге (жайра) айналған. Алдыңғы аяқтары 5 не 4 башпайлы, артқысы 3 – 5 башпайлы. Басқа сүтқоректілерден ерекшелігі – екі жұп күрек тістері өте үлкен, қашау тәрізді, ұдайы өсіп, бір-бірімен (асты мен үсті) қайралып, өткірленіп отырады. Күрек тістерінің беткі қабаты қатты [[эмаль]], ал қалған бөлімдері жұмсақтау [[дентин]] қабатымен қапталған. Көпшілігі жер үстінде, кейбіреулері жартылай суда ([[құндыз]], [[ондатр]], саз құндызы, су тышқаны), жер астында (алып [[көртышқан]], [[соқыртышқан]], т.б.) және ағаш діңінде ([[ұшар]], [[тиін]]) тіршілік етеді. Өздері ін қазады, не басқа жануарлардың індерін пайдаланады, [[ұя]] да жасайды, кейде ағаш қуыстарын да баспана ретінде пайдалана береді. Көпшілігі жыл бойы белсенді, кейбір түрлері ([[сарышұнақ|сарышұнақтар]]) құрғақшылық жылдары жаз айларында да қысқа мерзімді ұйқыға, енді біреулері ([[суыр]], [[сарышұнақ]], [[қосаяқ]], [[қарақас]]) қысқы ұйқыға кетеді. Өсімдік тектес азықпен қоректенеді, араларында жәндіктер және майда жануарларды қорек ететіндері де бар. Кейбір кеміргіштер қысқы азық қорын жинайды ([[борша тышқан]], [[аламан]], [[атжалман]], [[қарақас]], [[тиін]], т.б.). Кеміргіштердің биологиялық бір ерекшелігі — жыныстық жағынан тез жетілетіндігі (майдалары 2 – 3 айда, ірілері 1 – 2 жылда), яғни жылына 3 – 4 рет көбейіп, бір өсімде 3 – 15 жас кеміргіштер туады. Қолайлы жылдары кеміргіштер саны өте жылдам өссе (10 – 100 есе), кей жылдары әр түрлі індеттерден жаппай қырылатын кездері де байқалады. Майда кеміргіштер 1,5 – 2 жыл, ірілері (суырлар, құндыз) 4 – 7 жыл тіршілік етеді. Кеміргіштердің табиғатта және адам өмірінде алатын орны өте үлкен. Көптеген түрлері ін қазып топырақ құнарлылығын арттыруға және өсімдік жамылғысын өзгертуге қатысады; шаруашылық мәні зор: тиін, ондатр, суыр, құндыз, т.б. жұмсақ терісі үшін көп ауланады; егістікке, жеміс ағаштарына, жайылымға, орман өсімдіктеріне, азық-түлік қорына көп зиян келтіреді; құмтышқан, суыр, сарышұнақ, егеуқұйрықтар оба, туляремия, лейшманиоз, лептоспироз сияқты табиғи ошақты ауруларды айналаға таратады. ▼

Қазақстанда кеміргіштердің 10 түрі ([[көк суыр]], [[үнді жайрасы]], [[жалман]], [[бесбармақты ергежейлі қосаяқ]], [[Гептнер]] ергежейлі қосаяғы, үшбармақты ергежейлі қосаяқ, бозтүсті ергежейлі қосаяқ, алып көртышқан, [[Роборовский]] атжалманы, сары алақоржын) [[Қазақстанның “Қызыл кітабы”|Қазақстанның “Қызыл кітабына”]] енгізілген.<ref name=source1>Балалар энциклопедиясы</ref>▼

[[Санат:Үй-тұрмысы]]▼