Валенттілік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Bakbergenov (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Bakbergenov (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Валенттілік''', іліктілік (лат. valentіa — күш) — атомның басқа атомдарды немесе атомдар тобын қосып алып химиялық [[байланыс]] құру қасиеті. Валенттіліктің мәні берілген элементтің [[атом]]ы ала алатын немесе орнын баса алатын [[сутек]] атомдарының санымен өлшенеді. [[Химия]]ға валенттілік ұғымын 1853 ж. ағылшын химигі Э.Франкленд (1825 — 1899) енгізген.[[ А.М. Бутлеров]]тың қосылыстардың химиялық құрылысы теориясына (1861) Валенттілік негіз болды, Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық жүйесін ашуына (1869) байланысты бұл ұғым одан әрі дамыды. [[Менделеев]] элементтің валенттілікінің оның периодтық жүйедегі орнымен байланыстылығын тапты, айнымалы валенттілік туралы ұғымды енгізді, элементтің сутекпен және оттекпен қосылыстарындағы валенттіліктерінің өзара байланысын көрсетті. Валенттіліктің электрондық теориясы ([[Коссоль теориясы]], 1916) бойынша атомдардың өзара әрекеттесуі бір атомнан (немесе бірнеше атомдар тобынан) екінші атомға электрон ауысуымен байланысты деп қарастырылды; осыдан келіп оң және теріс валенттілік ұғымы шықты: элементтің оң валенттілік оның инертті (сарғылт) [[газ]]дардың электрондық құрылысына ие болу үшін өзінен беретін, ал теріс валенттілік өзіне қабылдайтын электрондардың санына тең. Алайда, атомдардың бір-бірімен әрекеттесуі кейде электрон ауысуынсыз да іске асады. Элементтердің валенттілікіне қарап химиялық формулаларды жазуға болады. Валенттілік теориясының дамуындағы жаңа кезең атомның кванттық-механикалық теориясының жасалуымен байланысты. Валенттіліктің кванттық-механикалық теориясы бойынша элементтердің химиялық қасиеті және олардың валенттілік атомның сыртқы [[электрон]] қабатының құрылысына байланысты. Атомдар өзара әрекеттесіп химиялық байланыс түзулеріне тек сыртқы электрондық қабаттағы электрондар қатысады. Атомның негізгі (қозбаған) күйіндегі валенттілік оның сыртқы электрондық қабатындағы жалқы (жұпсыз) электрондар санына тең (яғни спиндері қанықпаған электрондар). Мысалы, инертті газдардың электрондарының бәрі жұпталған (жалқы электрондары жоқ), сондықтан олар нөл валентті, ал периодтық жүйенің І-тобындағы элементтер атомдарының сыртқы электрондық қабатында бір жалқы электрон болады, сондықтан олар бір валентті; ІІ-топ элементтері атомдарының сыртқы қабатында екі жалқы электрон бар, олар екі валентті, т.б.<ref name = "source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, II-том</ref>
[[Сурет:Binarlykosulus.JPG|thumb|right|500px|Бинарлы қосылыстардың формулаларын құру алгоритмі]]
Заттың [[Формула|формуласындағы]] атомдар сандарын білу үшін оны өрнектеуге арналған жаңа түсінікпен танысайық, ол валенттілік деп аталады.
Валенттілік дегеніміз бір элемент атомының басқа бір элемент атомының белгілі бір санын қосып алуы. Валенттілік түсінігін ғылымға [[Франкленд|Э. Франкленд]] енгізген.<br>
Валенттіліктің бірлігі ретінде сутектің валенттілігі алынған, сутек қосылыстарында әркашан бір валентті деп есептеледі.
Өзімізге белгілі судың формуласы Н<sub>2</sub>0 (аш екі о), ол [[молекула|молекуланың]] сутектің 2 [[Атом|атомы]] мен оттектің бір атомынан тұратынын көрсетеді. [[Су|Судың]] кұрамында оттектің бір атомына сутектің екі атомы сөйкес келеді екен. Оны былай көрсетсек Н-О-Н оттектің валенттілігі екіге тең екенін байқаймыз. Өйткені сутек бір жағымен байланысса, оттек екі жағымен де байланысады.<br>
Молекула кұрамы екі әлемент атомынан тұратын қосылыстар [[бинарлы қосылыстар]] деп аталады. <br>
Енді MgO молекуласында оттек екі валентті болса, магний атомы да екі валентті болады, ал натрийдің оттекпен қосылысы Na<sub>2</sub>0 су молекуласына ұксас келеді Н-О-Н, Na-0-Na, яғни натрий да бір валентті болғаны.<br>
Валенттілік рим цифрларымен белгіленеді, [[Формула|формулаларда]] элмент таңбасының үстіне жазылады, мәні I-VIII-гe дейін өзгереді. Валенттілік бойынша формула құру үшін элементтердің валенттіліктерінің ең кіші ортак еселігін тауып, әр элементтін валенттілігіне бөліп, индекс етіп жазамыз. Егер элемент қосылыстарында айнымалы валенттілік көрсетсе, онын, атауында элементтің валенттілігі рим цифрымен жақшаның ішінде көрсетіледі.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің сыныбына арналған оқулық. Усманова М.Б., Сақариянова Қ.Н. –Алматы: Атамұра, 2009. - 216 бет. ISBN9965-34-887</ref>
==Пайдаланылған әдебиет==
Line 6 ⟶ 14:
<references/>
{{stub}}:Химия
{{wikify}}
[[Санат:Оқулық]]
[[санат:Химия]]
[[Санат:В]]
[[af:Valensie]]
[[ar:تكافؤ]]
[[az:Valentlik]]
[[be:Валентнасць]]
[[be-x-old:Валентнасьць]]
[[bg:Валентност]]
[[bs:Valencija (hemija)]]
[[ca:València (química)]]
[[cs:Valence (chemie)]]
[[da:Valens]]
[[de:Wertigkeit (Chemie)]]
[[en:Valence (chemistry)]]
[[eo:Valento]]
[[es:Valencia (química)]]
[[eu:Balentzia]]
[[fi:Valenssi (kemia)]]
[[fr:Valence (chimie)]]
[[gl:Valencia atómica]]
[[hr:Valencija (kemija)]]
[[hu:Vegyérték]]
[[io:Valenco]]
[[is:Eingildi]]
[[it:Valenza (chimica)]]
[[ja:原子価]]
[[ka:ვალენტობა]]
[[ko:원자가]]
[[lt:Valentingumas]]
[[lv:Vērtība (ķīmija)]]
[[mr:संयुजा]]
[[nl:Valentie (scheikunde)]]
[[pl:Wartościowość]]
[[pt:Valência (química)]]
[[ro:Valență]]
[[ru:Валентность]]
[[simple:Valence (chemistry)]]
[[sl:Valenca]]
[[sr:Валенца]]
[[tl:Balensya]]
[[tr:Değerlik]]
[[uk:Валентність]]
[[ur:ظرف (کیمیاء)]]
[[vi:Hóa trị]]
[[zh:化合价]]
| |||