Арқалық батыр: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
5-жол:
«Арқалық батыр» жырының 4 нұсқасы белгілі. Оның 1-нұсқасын халық ақыны [[Ертай Құлсариев]] 1938 жылы қолжазбалар қорына тапсырған. Көлемі 65 бет, 1800 жолға жуық. 2-нұсқаны [[И.Байзақов]] айтатын жыр деп, халық ақыны [[Саяділ Керімбеков]] тапсырған. Көлемі 40 бет, 1200 жолдай. 3-нұсқасын 1958 жылы ҚР ҒА-ның [[Тіл және әдебиет институты|Тіл және әдебиет институтының]] [[Шығыс Қазақстан]] обласына барған экспедициясы (жетекшісі[[ Б.Уахатов]]) [[Ержан Ахметов|Ержан Ахметовтен]] жазып алған. Көлемі 98 бет. 4-нұсқасын 1967 жылы экспедиция [[Семей обласында]] [[Сағидолла Нұралин|Сағидолла Нұралиннен]] жазып алған. Бұл нұсқаны бұрынғы тарихи әңгімелер негізінде Нұралин шығарған. Көлемі 1840 жол. Бұлардан басқа [[Қабыш Мұсайынов]] тапсырған 8 беттік аңыз-әңгіме, [[Дәуітқан Ыбрайымов]] берген 350 жолдай үзінді бар. Бұлардың барлығы да ҚР ҒА-ның [[Әдебиет және өнер институты|Әдебиет және өнер институтының]] Қолжазбалар қорында сақтаулы. Баспа бетінде жарық көргені Ахметов нұсқасы. Ол 1961 жылы «Батырлар жырының» 2-кітабында, 1977 жылы «[[Ақсауыт]]» жинағының 2-томында жарияланды. Осы жыр негізінде ЖЫЛЫШанин «Арқалық батыр» пьесасын жазған.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> <ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref>
==Арқалық батыр эпосы==
Қазақ халқының [[жоңғар]] шапқыншылығына қарсы күресін бейнелейтін тарихи жыр. Оның тарихи окиға негізінде құрылуы — басты ерекшелігі болып табылады.[[Эпос|Эпостың]] негізгі кейіпкері Арқалық шамамен 18 ғасырдың 2-жартысында өмір сүрген адам, туып - өскен жері — [[Алтай]] аймағы. ҚазКСР ға -ның [[Әдебиет]] және өнер ин-тының корында «А. б.» жырының '''4 түрлі нұсқасы''' бар. '''Жырдын негізгі арқауы болған оқиға''' — Арқалыктың ішкі-сырткы жауға қарсы күресте көрсеткен ерлігі. Ішкі жау — '''Әжі''' бастаған әділетсіз билік өкілдері болса, сыртқы жау - [[Ежен хан]] (кейбір нұсқаларда Мәлік) бастаған жоңғар билеушілері. Жоңғар [[калмақ|калмақтары]] казақ елін шауып, малдарын айдап әкетеді. Аркалық кек кайтару максатында жауға қарсы аттанады. Артынан Әжі хан Ежен ханмен ымыраға келіп, оған Аркалықты ұстап береді. «А. б.» жырында сол кездегі қоғамдық-әлеум. тарихи шындық сипаты мол. Жырдың барлық нұсқасында әділдік жеңіп,озбырлықтың тамырына балта шабылады. Ел намысын қорғап, әділдік үшін күрескен Аркалық Ежен ханнан да, Әжіден де кек кайтарады. Осыдан бастап екі ел арасында (қазақ пен қалмақ) тыныштық орнайды, достық қалыптасады. Сонымен бірге бүл жырдан қазақстанның біртіндеп [[Ресей империясы|Ресейге]] косьшуының прогрестік жақтары да айқын байкалады. Мұның өзі де жырдьң халықтың сипатының мол екендігін көрсетеді. [[Ж. Шанин]] осы жырдың негізінде «Аркалық батыр» пьесасын жазды. Пьеса алғаш рет 1924 ж. [[Семей облысы|Семейде]] қойылды. «А. б.» жыры 1-рет 1961 ж. шыққан «Батырлар жырының» 2-томында басылды.
== Пайдаланған әдебиет==
<references/>
| |||