Көміртегі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[Сурет:Carbon.gif|thumb|right|100px|Көміртегі ''С'']]
Көміртек адамзатқа [[көмір]], күйе түрінде ерте [[заман|заманнан]] белгілі. [[1780]] жылы [[А.Лавуазье]] көміртектің [[табиғат|табиғатын]] зерттеді. Оған латынша «карбонеум» көмір деген атау [[1827]] жылы берілді.
 
==Периодтық жуйедегі орны==
Көміртек II период, IV топтың негізгі [[топша|топшасының]] элементі, реттік нөмірі 6. Оның [[ядро|ядросында]] 6 [[протон]] мен 6 [[нейтрон|нейтроны]] бар, [[Электрон|электрондары]] да алтау. Олар екі [[қабат|қабатқа]] былай бөлініп орналасады: 1s<sup>2</sup>2s<sup>2</sup>2р<sup>2</sup> (көміртектің электрондық [[формула|формуласы]])
 
==Табиғатта таралуы==
Көміртек бос күйінде [[алмаз]], [[графит]], [[карбин]] деп аталатын аллотропиялық күйлерінде кездеседі. Табиғи [[қосылыс|қосылыстары]] карбонаттар (СаСО<sub>3</sub> • MgCО<sub>3</sub> - [[доломит]], СаСО<sub>3</sub> - [[мәрмәр]], MgCО<sub>3</sub> - [[магнезит]]). Байланысқан күйде көмірде, мұнайда, [[Табиғи Газдар|табиғи газдарда]] кездеседі. Бос күйінде көміртек улы емес, ал оның қосылыстары CO - иіс газы, ССl<sub>4</sub> - төрт хлорлы көміртек, CS<sub>3</sub> — [[күкірт|күкіртті]] көміртек улы заттар.
 
Аллотропиялық түрезгерістері [[Кристалл|кристалдық]] торларының әр түрлілігімен сипатталады.
 
==Физикалық қасиеттері==
''Алмаз'' ең катты [[зат]], ''графит'' [[май]] тәрізді жылтыр сұр түсті жұмсақ зат. Графит 2000°С-да, төменгі [[қысым|қысымда]] ''карбинге'' айналады. Жаңадан алынған фуллерен деген түрі де бар, ол [[футбол]] добы сияқты [[құрылыс|құрылысты]] болады. Көміртектің бұл түр [[Өзгеріс|өзгерістеріне]] аморфты көміртекті қосуға болады. Оны [[ағаш]] көмірін, тас көмірді ауа қатысынсыз құрғакқұрғақ айдау арқылы алады. Сонда алынған көмірде өз бетіне газдарды, сұйықтарды сіңіретін [[қасиет]] (адсорбция) [[пайда]] болады.
 
==Алынуы==
Көміртек ағашты [[ауа|ауасыз]] ыдырату арқылы, [[Органикалық зат|органикалық заттардың]] көмірленуі [[нәтиже|нәтижесінде]] түзіледі.
 
==Химиялық қасиеттері==
Көміртек көптеген жай заттармен оңай әрекеттеседі.
 
1) Жану [[реакция|реакциясы]]:
 
::a) 2С + О<sub>2</sub> = 2СО
::ә) С + О<sub>2</sub> = CO<sub>2</sub>
 
2) [[Хлор|Хлормен]] әрекеттескенде көміртек тек [[жарық]] [[сәуле|сәулесінің]] әсерінен төрт хлорлы көміртек түзіледі:
 
::С + 2Cl<sub>2</sub>= CCl<sub>4</sub> (бағалы еріткіш) [[өрт]] сөндіруде қолданылады.
 
3) [[Металдар|Металдармен]] әрекеттесіл [[карбидтер]] түзеді:
 
::2С + Са = СаС<sub>2</sub> (бұдан [[ацетилен]] алынады)
 
4) [[Күкірт|Күкіртпен]] күкіртті көміртек түзеді:
 
::С + 2S = CS<sub>2</sub> (еріткіш)
 
5) Сутекпен әрекеттескенде [[метан]] түзіледі:
 
::С + 2Н<sub>2</sub>→СН<sub>4</sub> (отын - ол табиғи газдың негізгі [[құрам]] белігі)
 
Көміртектің ''күрделі заттармен'' әрекеттесуі:
1) Сумен өрекеттескендеәрекеттескенде газдар коспасы (су газы) белінедібөлінеді:
 
::С + Н<sub>2</sub>О = CO + Н<sub>2</sub> (су газы - бағалы [[отын]])
 
Алынған газдардың екеуі жанғыш болғандықтан [[жылу]] көбірек белінеді. Сондықтан көмірді жаққанда сулау қажет.
 
2) Концентрлі күкірт және [[Азот Қышқылы|азот қышқылдарымен]] әрекеттескенде тотығады:
 
::С + 4HNО<sub>3</sub>(конц)=СО<sub>2</sub>+4NO<sub>2</sub>+2Н<sub>2</sub>O
54-жол:
 
==Қолданылуы==
'''Алмаз''' - бұрғылар жасау үшін, қырланған алмаздан [[бриллиант]], [[Әшекей|әшекейлі]] зат әзірленеді.
 
'''Графит''' - қарындаштың өзегі, [[электрод|электродтар]] дайындауда.
 
'''Кокс''' (C) тотықсыздандырғыш ретінде металл өндіруде.
 
Активтелген көмірдің адсорбциялық қасиеті [[медицина|медицинада]] және газтұтқыштар ([[противогаз]]) әзірлеуде қолданылады.<ref>Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0</ref>
{{Менделеевтін периодтык кестесі}}
 
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Көміртегі» бетінен алынған