Тасбақалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Luckas-bot (талқылау | үлесі) ш r2.7.1) (Боттың үстегені: roa-tara:Celóne |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Taxobox
[[Сурет:Turtle.JPG|250px|thumb|Тасбақа]]'''Тасбақалар (Тestudіnes)''' – бауырымен жорғалаушылар отрядының бірі. [[Триас]] кезеңінен белгілі, котилозаврлардан шыққан деген пікір бар. Қазір тіршілік ететін Тасбақалардың 250-ге жуық түрін 12 тұқымдасқа, 2 кейде 5 отряд тармағына біріктіреді. Тасбақалар барлық құрлықтарда (тек [[Антарктида]]да кездеспейді), негізінен тропиктік және субтропиктік аймақтарда таралған, әр тұқымдастың өзінің таралу орталықтары мен көбірек кездесетін жерлері бар. Тасбақалар ыстық шөлді жерлерді, тропиктік ормандарды, тау беткейлерін, өзен, көл, батпақ, елді мекендер маңын, теңіз жағалауларын, мұхиттарды мекендейді. Суық және құрғақшылық кезде қысқы, кейде [[жаз]]дық ұйқыға кетеді. Тасбақалардың ерекшелігі денесі сүйекті-мүйізді не сүйекті-терілі сауытпен қапталған. Арқа сауытын карапакс, ал бауыр сауытын пластрон деп атайды. Сауытының ұз. 12 см-ден 2 м-ге дейін жетеді. ▼
| name = Тасбақалар
Карапакс теріден дамыған сүйек тақташықтарынан тұрады; оның ішкі бетіне омыртқа қанаттары және қабырғалар бекиді. Пластронның тақташықтары бұғана мен құрсақ қабырғаларынан құралған. Екі сауыттың біріккен жері тарамыс сіңірмен қозғалмалы түрде не сүйектері кірігіп жалғасады. Екі сауыт арасынан Тасбақалардың басы, мойны, аяқтары шығып тұрады, қауіп төнгенде бұларды сауыт ішіне жиып алады. Көру, иіс сезу органдары жақсы дамыған, нашар естиді. Жақтарында тістері болмайды, иегінде тұмсық тәрізді мүйізді қабыршақтары бар. Құрлық Тасбақалары негізінен өсімдік қоректі; тұщы [[су]] Тасбақалары [[балық]]тармен, қосмекенділермен, омыртқасыз жануарлармен қоректенеді. Тіпті бірнеше айдай қоректенбеуі де мүмкін. Құрлықта шағылысады (бір немесе бірнеше жүз жұмыртқа салады). Жыныстық жағынан 2 – 3 жасында жетіледі. Кейбір түрлері жылына 3 рет, кейде одан да көп жұмыртқа салады. Шар немесе эллипс тәрізді жұмыртқаларының сырты әктасты қабыршақпен (құрлық Тасбақаларында), не терілі жабынмен (тұщы су Тасбақаларында) жабылған. Инкубация кезеңі көпшілік түрінде 2 – 3 ай (піл Тасбақаларында 6 – 7 ай). Табиғи жағдайда 150 жылдай тіршілік етеді. ▼
| image = Florida Box Turtle Digon3 re-edited.jpg
| image_caption = ''[[Terrapene carolina]]''
| fossil_range = [[Late Triassic]] – Recent, {{Fossil range|215|0}}
| regnum = [[Жануарлар]]
| phylum = [[Хордалылар]]
| classis = [[Бауырымен жорғалаушылар]]
| superordo = '''Chelonia'''
| superordo_authority = Macartney, 1802
| ordo = '''Testudines'''
| ordo_authority = [[Карл Линней|Линней]], 1758
| range_map = World.distribution.testudines.1.png
| range_map_caption = Көк: теңіз тасбақалары, қара: жер тасбақалары
| subdivision_ranks = Кіші саптары
| subdivision = [[Cryptodira]]<br />[[Pleurodira]]<br /> тағы басқалары
}}
▲
▲Тасбақалардың ерекшелігі денесі сүйекті-мүйізді не сүйекті-терілі сауытпен қапталған. Арқа сауытын [[карапакс]], ал бауыр сауытын [[пластрон]] деп атайды. Сауытының ұз. 12 см-ден 2 м-ге дейін жетеді. [[Карапакс]] теріден дамыған сүйек тақташықтарынан тұрады; оның ішкі бетіне омыртқа қанаттары және қабырғалар бекиді. Пластронның тақташықтары бұғана мен құрсақ қабырғаларынан құралған. Екі сауыттың біріккен жері тарамыс сіңірмен қозғалмалы түрде не сүйектері кірігіп жалғасады. Екі сауыт арасынан Тасбақалардың басы, мойны, аяқтары шығып тұрады, қауіп төнгенде бұларды сауыт ішіне жиып алады. Көру, иіс сезу органдары жақсы дамыған, нашар естиді. Жақтарында тістері болмайды, иегінде тұмсық тәрізді мүйізді қабыршақтары бар. Құрлық Тасбақалары негізінен өсімдік қоректі; тұщы [[су]] Тасбақалары [[балық]]тармен, қосмекенділермен, омыртқасыз жануарлармен қоректенеді. Тіпті бірнеше айдай қоректенбеуі де мүмкін. Құрлықта шағылысады (бір немесе бірнеше жүз жұмыртқа салады). Жыныстық жағынан 2 – 3 жасында жетіледі. Кейбір түрлері жылына 3 рет, кейде одан да көп жұмыртқа салады. Шар немесе эллипс тәрізді жұмыртқаларының сырты әктасты қабыршақпен (құрлық Тасбақаларында), не терілі жабынмен (тұщы су Тасбақаларында) жабылған. Инкубация кезеңі көпшілік түрінде 2 – 3 ай (піл Тасбақаларында 6 – 7 ай). Табиғи жағдайда 150 жылдай тіршілік етеді.
Тасбақалардың [[Қазақстан]]да 2 тұқымдасы: тұщы су Тасбақалары және құрлық Тасбақалары, олардың бір-бірден түрлері (қ. Батпақ тасбақасы) бар. Екінші тұқымдастың жалғыз түрі – [[тасбақа]] (Agrіonemys horsfіeldі) республиканың оңтүстігінде таралған. Түсі сарғыш қызғылтым кейде жасылдау келеді. Тұрқы 20 см-дей, салмақ 25 кг. 38 түрі мен түр тармағы қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref>▼
▲Тасбақалардың [[Қазақстан]]да 2 тұқымдасы: тұщы су
== Пайдаланған әдебиеті ==
Line 9 ⟶ 27:
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат:Тасбақалар| ]]
[[an:Testudines]]
| |||