Аспан сферасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

бақылаушы тұрған орынмен (бақылаушы көзімен) сәйкестендіріледі. [[Аспан]] [[сфера|сферасында]] тек бұрыштық өлшеулер ғана карастырылады. [[Бұрыш|Бұрыштық]] қашыңтық деп сферадағы екі нүктенің арасындағы [[Доға|доғамен]] өлшенетін қашықтықты немесе оған сәйкес орталык [[бұрыш]] шамасын айтады. Яғни, бұл —бақылаушы көзімен қарағандағы ([[аспан]] сферасының орталық нүктесінен) осы екі нүктеге тарайтын [[Сәуле|сәулелердің]] арасындағы бұрыш. Еске түсірсек, бұл [[принцип]] [[география]] [[пән|пәнінде]] де қолданылады: ендік пен [[бойлық]] — [[жер шары]] орындарының бұрыштық мәнде берілген географиялык координаталары.

Аспан сферасы туралы [[ұғым]] адамзат [[тарих|тарихында]] өте ертеде пайда болған. Себебі аспан адамға жер бетін көмкерген өте үлкен [[күмбез]] тәрізді болып кәрінеді. [[Ежелгі дүниетаным]] бойынша, [[Әлем|бүкіл әлем]] бетінде козғалмайтын шырақтар ([[Ай]], [[Күн]], [[планета|планеталар]],[[Жұлдыз|жұлдыздар]]) орналасқан мөлдір сфералардан құралған. "Аспан" сөзінің өзі кәне үнді тілінде "тастан жасалған күмбез" деген ұғымды білдіреді. Түркі халыктарының ежелгі ұғымы бойынша,аспан (көк) жеті немесе тоғыз қабаттан тұрады. Оларда дәрежелеріне сәйкес тәңірлер мекендейді. Астрономияның дамуы мұндай түсініктің қате екенін дәлелдеп берді, әйтсе де ыңғайлы болғандықтан, "аспан сферасы" деген ұғым казіргі астрономияда кеңінен қолданылады.

''Зенит'' ('''Z''') нүктесі бакылаушының дәл төбесінде, ал Надир (Z) — [[сфера|сфераның]] қарама-қарсы нүктесінде орналаскан. Осы екі нүктені қосатын түзу вертикаль [[сызық]] немесе тік сызық, оған перпендикуляр әрі [[аспан]] сферасының орталық нүктесі арқылы өтетін жазықтық математикалық немесе нақты көкжиек жазықтығы деп аталады. Ол аспан сферасын қиып, үлкен дөңгелек (центрі аспан сферасының центрімен сәйкес келетін шеңбер мағынасында) — нақты [[көкжиек]] (немесе жай ғана көкжиек) түзеді. Көкжиек аспан сферасын кәрінетін және кәрінбейтін екі бөлікке бөледі. Зениттен М [[шырак]] аркылы надирге дейін өтетін үлкен дөңгелек шырақ [[Вертикалды қоспағыш|вертикалі]] деп аталады. [[Аспан]] [[Сфералық астрономия|сферасы]] және шырақтардың тәуліктік айналысы дірние осінің төңірегінде өтеді. [[Жер]] өлшемі жұлдыздарга[[Жұлдыз|жұлдыздарға]] дейінгі қашықтыкпен[[қашықтық|қашықтықпен]] салыстырғанда өте кіші болғандықтан, іс жүзінде дүние осі жер бетіндегі кез келген орын үшін Жер осіне параллель болады. [[Дүние]] осінің [[аспан]] сферасымен қиылысатын нүктелері аспан сферасының айналысына катыспайды. Сондықтан да олар дуние полюстері деп аталады. Төңірегінде аспан сферасының айналысы (сфераның орталық нүктесінде орналаскан бакылаушы үшін) сағат тілін айналу бағытына кері болатын полюс дүниенің солтүстік полюсі, оған карсы полюс дүниенің оңтүстік полюсі деп аталады. [[Дүниенің Геоцентрлік Жүйесі|Дүниені]] солтүстік полюсі маңында (1°-ка жуық қашықтықта) Темірқазық жұлдызы орналасқан.