Қармақшы ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Infobox Settlement
'''Қармақшы Ауданы'''– облыстың орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. 1928 жылы құрылған. Жері 31,0 мың км<sup>2</sup>. Тұрғыны 50,9 мың адам (2005). Аудандағы 28 елді мекен 2 кенттік және 10 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Аудан орталығы – [[Жосалы кенті]]. Аудан жерін толығымен [[Тұран ойпаты]] алып жатыр. Қиыр солтүстігінен [[Арал]] Қарақұмының төбелі келген [[Жіңішкеқұм]] және [[Көлқұдыққұм]] құмды алабы, орталық тұсында Алақайдың ақтақыры және [[Жосалы даласы]], оңтүстігінде [[Қызылқұм|Қызылқұмның]] төбелі құмдары орналасқан. Ауданның ең биік жері солтүстігінде (Тарғыл тауы, 160 м). Жер қойнауынан құрылыс материалдары барланған. Климаты тым континенттік, қысы біршама суық, жазы ыстық әрі қуаң, аңызақты келеді. Қаңтар айындағы ауаның жылдық орташа температурасы –9 – 13<sup>0</sup>С, шілдеде 27 – 29<sup>0</sup>С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 – 150 мм. Аудан жерінің орта тұсынан [[Сырдария]] өзені ағып өтеді. Одан Қармақшы, [[Шиелі]] каналдары тартылған. Оңтүстігінде Сырдарияның ежелгі арналары – [[Жаңадария]], [[Іңкәрдария]], жатыр. Топырағы солтүстігінде сұр, құмайтты сұр, тақыр және тақыр тәрізді топырақ, орталық бөлігінде құмайтты сұр, бозғылт сұр, Сырдария аңғары мен жайылмасында шалғынды топырақ және шалғынды-батпақты топырақ қалыптасқан. Оларда бозжусан, еркекшөп, баялыш, бұйырғын, тасбұйырғын, көкпек, ши, қарасексеуіл, сарсазан, қамыс, құрақ, қаратал, жиде, жыңғыл, шеңгел, т.б. өседі. Жануарлардан [[қасқыр]], [[түлкі]], [[борсық]], [[құмқояны]], құстардан [[қаз]], [[үйрек]], [[қырғауыл]], [[көкқұтан]], т.б. мекендейді. Сырдария өзені балыққа бай. ▼
|name =
|settlement_type =ауданы <!--For Town or Village (Leave blank for the default City)-->
|official_name =Қармақшы ауданы
|image_map =Karmakshy District Kazakhstan.png
|mapsize = 300px
|map_caption =
|image_map1 =
|mapsize1 = 150px
|map_caption1 =
|pushpin_map =
|pushpin_label_position =
|subdivision_type = [[Ел тізімі|Елі]]
|subdivision_name = {{KAZ}}
|subdivision_type1 = [[Қазақстан әкімшілік бірліктері]]
|subdivision_name1 = [[Қызылорда облысы]]
|subdivision_type2 = Аудан орталығы
|subdivision_name2 = [[Жосалы кенті]]
| timezone = +6
| utc_offset = +6
}}
▲'''Қармақшы
Аудан халқы көпұлтты. Халықтың негізін қазақтар (97,8%) құрайды. Одан басқа орыс, кәріс, татар, өзбек т.б. ұлт өкілдері тұрады. Халықтың орташа тығыздығы 1 км<sup>2</sup>-ге шаққанда 1,6 адамнан келеді. Ірі елді мекендері: [[Жосалы]] (18,9 мың адам), [[Төретам]] (7,2) кенттері және [[Ақай]] (2,8), [[Ақжар]] (2,3), 3-[[Интернационал]] (2,6), [[Тұрмағамбет]] (2,3), [[Жаңажол]] (2,2), [[Ақтөбе]] (2,1), т.б. ауылдар.
Ауданда 1996 жылға дейін негізінен, күріш пен қаракөл қойы, оған қосымша сүтті-етті мал, жылқы, түйе, мал азықтық дақылдар өсіруге маманданған 3 ұжымшар, 7 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Олардың негізінде Қармқшы ауданы аумағында 1 ӨК, 2 акционерлік қоғам, 16 серіктестік, 57 шаруа қожалығы жұмыс істейді (2005). Жалпы, Қармақшы ауданында 244 заңды тұлға тіркелген (2005). Оның ішінде 31-і мемлекеттік меншігінде, мемлекеттік қызыналық кәсіпорын саны 106, 134 ЖШС, 2 толық серіктестік, 3 ӨК болды. Салалар бойынша: 2 құрылыс, 4 көлік, 107 сауда, 6 тұрмыстық қызмет көрсету және 127 басқа шағын кәсіпорындар бар. Ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 2,13 млн га, оның ішінде жыртылатыны 24,9 мың га. Ауданда 14,1 мың бас ірі қара, қой мен ешкі 32,8 мың бас, жылқы 2,5 мың бас, түйе 1,13 мың бас тіркелді (2005). Нарық экономикасына өтуге байланысты шағын кәсіпкерлік те біршама дамып келеді. Ауданда 2005 жылы 1114 шағын кәсіпкерлік нысан тіркелді. Оның ішінде ауыл шаруашылығы бағытында 85, жеке кәсіпкерлік 1029 болды. Жеке кәсіпкерлікпен айналысатын заңды тұлға саны 117. Аудан аумағында өнеркәсіп өнімдерін өндіретін 10 нысан тіркелген. Әлеуметтік инфрақұрылым саласында мәдениет және спорт бойынша 1 музей, 18 кітапхана, 2 мәдениет үйі, 14 клуб, 1 стадион 17 спортзалы, денсаулық сақтау және емдеу мекемелерінен 6 аурухана, 1 емхана, 6 фельдшер-акушерлік пункт, 5 отбасылық-дәрігерлік амбулатория бар. Ауданда 15 балабақша, жалпы білім беретін 22 мектеп, 12 мешіт, 1 ұлттық мәдени орталық (корей) тіркелген. Аудан аумағында 187,6 км су құбыры тартылған. Қармақшы ауданы жерімен [[Ташкент]] – [[Орынбор]] темір жолының 110 км телімі өтеді. 5 темір жол станциясы (оның ішінде [[Байқоңыр]] ғарыш алаңына апаратын [[Төретам темір жол станциясы]]) орналасқан. Автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы 323,0 км, оның 139 км. республикалық маңызы бар жолдар.
«Қармақшы» атауы 15-ғасырдан бастау алған. Қараөзек арнасының Сырдария өзенімен қиылысқан жерін ежелгі тұрғындар «Қармақшы өткелі» деп атаған. Ресеймен байланыс орныға бастаған жылдардан (шама мен 1850 жылы) бастап осы өткел «Қармақшы форт-2» деп аталған. 1904 жылы Орынбор – Ташкент темір жолының іске қосылған кезінен жергілікті жерден жоса бояуы алынатын бояулы тастардың көптеп шығып жатуына байланысты сол төбелердің атымен станцияны «Жосалы» деп атаған. Аудан аумағында Қорқыт ата мазары, «[[Жетіасар]]», «[[Алтындыасар]]», «[[Шірік Рабат]]», «[[Сырлытам]]», «[[Қосқала]]», т.б. көне заманның тарихи-архитектуралық ескерткіштері бар. Аты аңызға айналған орта ғасыр ойшылы, күй атасы Қорқыт бабаға, «[[Рүстем-Дастан]]» эпосының қазақша нұсқасының авторы ақын [[Ізтілеуов|Т.Ізтілеуовке]], 2-дүниежүзлік соғыс майданында қаза болғандарға арналған ескерткіштер қойылған. 1932 жылдан «Қармақшы таңы» газеті шығады. Аудан жерінде Байқоңыр ғарыш алаңы орналасқан.
==Пайдаланылған әдебиеттер==▼
Қазақ энциклопедиясы▼
{{stub}}▼
{{wikify}}▼
[[Санат:Қазақстан аудандары]]
[[Санат:Қызылорда облысы]]
[[bg:Кармакшински район]]
Line 10 ⟶ 38:
[[mk:Кармакши (округ)]]
[[ms:Daerah Karmakshy]]
▲==Пайдаланылған әдебиеттер==
▲Қазақ энциклопедиясы
▲{{stub}}
▲{{wikify}}
| |||