Мұнай: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
6-жол:
Негізінен алғанда [[көмірсутек|көмірсутектерінен]] (''85 % -ға дейін'') тұратын бұл заттар дербес [[үйірімдер шоғыры]] түрінде жекеленеді: [[метан]]ды, [[нафтен]]ді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның құрамында [[оттегі]], [[азот]], [[күкірт]], [[асфальтты]] [[шайыр]] қосындылары да кездеседі.
Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті, ақшыл болып та келеді. Мысалы, [[Әзірбайжан|Әзірбайжанның]] Сурахана алақында ақшыл түсті мұнай өндіріледі. '''Мұнай судан жеңіл''', оның меншікті салмағы 0,65-0,95 г/см<sup>3</sup>. Мұнай өз бойынан [[Электр Тоғы|электр
Қазір "''Қара алтын''" деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы бар. [[1539]] жылы ол тұңғыш рет [[Америка]] құрлығынан [[Еуропа]]ға тасылатын тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы [[Венесуэла]]дан [[Испания]]ға жөнелтілген мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен. Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдеуге ғана пайдаланатын болған.<ref>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған [[Қазақстан|Қазақстанға]] еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref>
== Мұнайдың шығу тарихы ==
16-жол:
Мұнайды қыздыру кезінде мұнайға біраз ұқсайтын қарамайларды беретін көмір мен тақтатастардан шығу теориясы да орыс ғалымдары – академиктер [[Паллас]] пен [[Абих]]тікі болған еді. Алайда ол кезде олардың қорытындыларының мұнайды іздестіруде практикалық мағынасы аз еді.
Ең жемісті болғаны өткен ғасырдың соңында [[Менделеев|Д. И.
Харичков және басқа да орыс ғалымдары мұндай әдіспен табиғи мұнайға ұқсас сұйық – жасанды мұнайды алды. Д.И. Менделеев теориясы бойынша мұнай қарқынды тау түзілу орындарында кездеседі. Мұны жиі бақылауға болады, сондықтан Д.И. Менделев қорытындыларын барлаушылар мұнайды іздеуде көп уақыт қолданды.Мұнай өнеркәсібінің дамуы барысында, әдетте, мұнай кездесуі тау түзілу процестері қосымша фактор болып табылатын жағдайларда кездесетініне көз жетті.
30-жол:
== Мұнайдың элементтік құрамы мен гетероатомдық компоненттері ==
[[Көміртектер|Көміртектермен]] қатар мұнай құрамында тағы басқа заттар да бар. [[Мырыш]]ы бар - H2S, меркаптандар, моно- және дисульфидтер, тиофендер мен тиофандар полициклдіктермен бірге т.б. (70-90% қалдық өнімдерде шоғырланады); [[азот]]ты заттар – негізінен [[пиридин]], [[хинолин]], [[индол]], [[карбазол]], [[пиррол]] және [[порфириндер]] (үлкен бөлігі ауыр фракциялар мен қалдықтарда шоғырланады) гомологтары; қышқылды заттар – [[нафтен қышқылы]], [[фенолдар]], смолалы-асфальтты т.б. заттар (әдетте жоғары қайнайтын фракциларында кездесетін). Элементтік құрамы (%): С – 82-87, Н – 11-14.5, S – 0.01-6 (сирек – 8-ге дейін), N - 0,001—1,8, O — 0,005—0,35 (сирек – 1.2-ге дейін) және т.б. Барлығы мұнай құрамында 50-ден аса элементтер табылған. Мысалы, жоғарыдағылармен қоса V(10-5 — 10-2%), Ni(10-4-10-3%), Cl (іздерінен бастап 2•10-2%-ға дейін) т.с.с. Әр зат әр кен орнында әр мөлшерде кездесетіндіктен орташа химиялық қасиетттер жайлы тек шартты түрде ған аайтуға болады.▼
▲Көміртектермен қатар мұнай құрамында тағы басқа заттар да бар. [[Мырыш]]ы бар - H2S, меркаптандар, моно- және дисульфидтер, тиофендер мен тиофандар полициклдіктермен бірге т.б. (70-90% қалдық өнімдерде шоғырланады); [[азот]]ты заттар – негізінен [[пиридин]], [[хинолин]], [[индол]], [[карбазол]], [[пиррол]] және [[порфириндер]] (үлкен бөлігі ауыр фракциялар мен қалдықтарда шоғырланады) гомологтары; қышқылды заттар – [[нафтен қышқылы]], [[фенолдар]], смолалы-асфальтты т.б. заттар (әдетте жоғары қайнайтын фракциларында кездесетін). Элементтік құрамы (%): С – 82-87, Н – 11-14.5, S – 0.01-6 (сирек – 8-ге дейін), N - 0,001—1,8, O — 0,005—0,35 (сирек – 1.2-ге дейін) және т.б. Барлығы мұнай құрамында 50-ден аса элементтер табылған. Мысалы, жоғарыдағылармен қоса V(10-5 — 10-2%), Ni(10-4-10-3%), Cl (іздерінен бастап 2•10-2%-ға дейін) т.с.с. Әр зат әр кен орнында әр мөлшерде кездесетіндіктен орташа химиялық қасиетттер жайлы тек шартты түрде ған аайтуға болады.
== Пайдасы ==
Мұнай дүние жүзілік жанар-жағар май-энергетикалық балансында орасан зор үлеске ие: оның адамзат пайдаланатын қуат көздері ішінде 48% алады. Болашақта бұл көрсеткіш мұнай өндірудің қиындай беруінен, және атом және басқа қуат көздерін пайдалануының өсуінен кеми береді.
Line 40 ⟶ 38:
== Мұнай-газ кендері ==
Мұнай-газ кендері<ref> Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0</ref>
Оқшауланған жеке кендер өте сирек, көбінесе топталған иірімдердің жиынтығы түрінде жатады. [[Қазақстанның мұнай-газ кендері]] геологиялық құрылысы мен геотектоникалық дамуы әр түрлі болатын үш мұнайлы-газды аймақта орналасқан. Ең көне мұнайлы-газды аймақтың кендері Солтүстік [[Каспий]] синеклизасымен байланысты. Мұнда өндіруге тұрарлық мұнай мен газ жүздеген м-ден 5000 м-ге дейінгі тереңдікте жатқан жоғарғы палеозойдан төменгі борға дейінгі шөгінділерде орналасқан.
Эпигерциндік платформа құрамына кіретін [[Маңғыстау]] мұнайлы-газды облысының қабатты кендері — 300 метрден 3000 метрге дейін тереңдіктегі құнарлы горизонттар төменгі бордан төменгі юраға дейінгі шөгінділерде орналасқан. Үшінші мұнайлы-газды аймақ герцин және каледон қатпарлы құрылымдарының арасынан орын алған [[Шу]] – Сарысу синеклизасында. Мұнда жанғыш және азот-гелий газдарының қоры шағын кендері ашылған.
Line 51 ⟶ 50:
Майлар – мұнайдың қалдық фракциялары мен ауыр дистилляттарын арнайы тазартудан алынады. Ауыр көмірсутектерге [[парафиндер]], [[церезиндер]], [[озокериттер]] және олардың майлармен қоспасы жатады. Битумдер – гудронды ауамен тотықтыру арқылы немесе гудронды тереңдетіп айдау арқылы алынған май фракцияларынан кейін қалатын жартылай қатты және сұйық күйдегі өнімдер.
Әр түрлі мұнай өнімдеріне [[мұнай коксы]], [[күйе]], [[мұнай пиролизі|мұнай пиролизінің]] әр алуан өнімдері ([[бензол]], [[толуол]], [[ксилол]], т.б.), [[асидолдар]], [[деэмульгаторлар]], [[хлорпарафиндер]], т.б. жатады. Мұнай өнімдерінің сапасы физикалық және химиялық қасиеттеріне байланысты бағаланады.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref>
== Пайдаланылған cілтемелер ==
Line 62 ⟶ 61:
[[Санат:Энергия көздері]]
[[Санат:Мұнай және газ геологиясы]]
[[Санат: Геология]]
[[Санат: Мұнай және газ]]
{{Link FA|ar}}
| |||