Түгіскен (Ұлытау облысы): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Zhuka iitu (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Zhuka iitu (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Түгіскен'''
*Ауыл. [[Жаңаарқа]] ауданындағы [[Түгіскен ауылдық округі|Түгіскен ауылдық округінің]] орталығы. [[Сарысу өзені|Сарысу өзенінің]] жағасыңда, Атасу кентінің батысында — 130 км, Карағанды қаласының оңтүстік-батысында 340 км жерде орналаскан. Іргесі [[1934]] жылы каланған. Округ аумағында 20 ғасырдың 30-жылдарында Коммунар, Түгіскен, [[Каражартас]], [[Жиделі]], [[Жарық]] ұжымшарлары Ұйымдастырылған. [[1962]] жылы біріктіріліп Жеңіс кеңшары атанды. Халқының саны 2,1 мың (2005). Жерінің жалпы ауданы — 373,3 мың га. Шаруашылыктың мамандандырылған негізгі бағыттары — асыл түкымды кой зауыты шаруашылығы, жылқы, косымша — ірі қара өсіру болды. Округтің елді мекендерінде (Кенжебай-Самай, Жомарт, Акбаз, Талдыеспе), 2 мектеп, ФАП, мәдениет үйі, кітапхана, баска да мәдени-тұрмыстық мекемелер бар. Түгіскен ауылында асыл тұкымды қой шаруашылығымен айналысатын «Жеңіс» АК орналасқан. Түгіскен жерінде Жәйрем, Қамысмола, Жомарт кеніштері орналаскан. Аты аңызға айналған күйші Ыкылас Дүкенұлына бюст орнатылған. Ауыл баска да елді мекендермен темір жол, автокөлік жолдары арқылы байланысады. Ауыл «Жеңіс» темір жол стансасы төңірегіне шоғырланған.
*Байырғы қоныс. «Түгіскен» аталуы туралы көне аңызда жаугершілік заманда Абылай хан сарбаздары құрамыңда болып, ерен ерлік көрсеткен Кіші жүздің Тама, Алшын, Жағалбайлы руларының батырлары ел ішінде бейбіт заман орнағаннан кейін ездерінің ата конысына кайта оралуға Абылай ханнан рұқсат сұрағаны, айбынды батырларынан айрылғысы келмеген Абылайдың ең шұрайлы жерден коныс тандап, ірге тебулерін қалағаны, [[Сарысу (өзен)|Сарысу өзенінің]] бойындағы «түгі өскен, осы еңірді біртайпа елдің мекендеп қалғаны» айтылады. Куаң даланың қүйқалы өнірі оңтүстік шығысында Шұбармен шектесіп, онтүстігінде айдыны шалкыған Бозкөл, Каракөлдерді, Кенжебай - Самайдың құмдауыт шүйгінді жазығын қамтып, одан ары Бетпакдалаға Ұласып жатқан. Казан теңкерісінен кейін 1928 жылы Түгіскен жерінде Сарысу ауданы кҰрылды. [[1931]] жылдан бастап голощекиндік геноцид салдарынан ел аштыққа душар болған кезенде, елді аштықтан аман алып қалу максатымен ел ақсакалдарының Ұйғаруы бойынша Түгіскенді мекендеген қалың елдің бір бөлігі оңтүстіктегі астықты өңірге карай үдере көшті. Оңтүстікке бет алған 3 мыңға тарта түтіннін бес жүздейі ғана Шабакты өзеніне аман жетті. Сол үдере көшкен еддің бас гіреген жерінен Жамбыл облысының Сарысу ауданы Ұйымдастырылды. Түгіскенді мекен егіп қалған аз ғана ел [[1934]] жылы Жаңаарка ауданына қосылды. Түгіскен ауылдық кеңесі кұрылды. Түгіскен ауылдық кеңесінің тұңғышы төрағасы болып Өмірәлі Калжанов сайлаңды. Үжымдастыру науқаны кезеңінде Түгіскен ауылдық кеңес өңірінен Коммунар, Жаңатілек, Түгіскен, Каражартас (Жеңіс), Қарсыадыр, Тасжарған Ұжымшарлары құрылды. 50-жылдардың басыңда Ұжымшарларды ірілеңдіру науқаны тұсында Түгіскен ауылдық кеңесі карамағындағы Коммунар, Түгіскен, Жеңіс атты үш Ұжымшар біріктіріліп, Жеңіс Ұжымшары, 1962 жылдан «Жеңіс» кеңшары, [[1986]] жылдан «Женіс» асыл тұкымды қой кеңшары, 1991 жылдан «Жеңіс» асыл тұқымды қой зауыты, 1995 жылдан «Жеңіс» АК атанды.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref>▼
▲жаугершілік заманда Абылай хан сарбаздары құрамыңда болып, ерен ерлік көрсеткен Кіші жүздің Тама, Алшын, Жағалбайлы руларының батырлары ел ішінде бейбіт заман орнағаннан кейін ездерінің ата конысына кайта оралуға Абылай ханнан рұқсат сұрағаны, айбынды батырларынан айрылғысы келмеген Абылайдың ең шұрайлы жерден коныс тандап, ірге тебулерін қалағаны, [[Сарысу (өзен)|Сарысу өзенінің]] бойындағы «түгі өскен, осы еңірді біртайпа елдің мекендеп қалғаны» айтылады. Куаң даланың қүйқалы өнірі оңтүстік шығысында Шұбармен шектесіп, онтүстігінде айдыны шалкыған Бозкөл, Каракөлдерді, Кенжебай - Самайдың құмдауыт шүйгінді жазығын қамтып, одан ары Бетпакдалаға Ұласып жатқан. Казан теңкерісінен кейін 1928 жылы Түгіскен жерінде Сарысу ауданы кҰрылды. [[1931]] жылдан бастап голощекиндік геноцид салдарынан ел аштыққа душар болған кезенде, елді аштықтан аман алып қалу максатымен ел ақсакалдарының Ұйғаруы бойынша Түгіскенді мекендеген қалың елдің бір бөлігі оңтүстіктегі астықты өңірге карай үдере көшті. Оңтүстікке бет алған 3 мыңға тарта түтіннін бес жүздейі ғана Шабакты өзеніне аман жетті. Сол үдере көшкен еддің бас гіреген жерінен Жамбыл облысының Сарысу ауданы Ұйымдастырылды. Түгіскенді мекен егіп қалған аз ғана ел [[1934]] жылы Жаңаарка ауданына қосылды. Түгіскен ауылдық кеңесі кұрылды. Түгіскен ауылдық кеңесінің тұңғышы төрағасы болып Өмірәлі Калжанов сайлаңды. Үжымдастыру науқаны кезеңінде Түгіскен ауылдық кеңес өңірінен Коммунар, Жаңатілек, Түгіскен, Каражартас (Жеңіс), Қарсыадыр, Тасжарған Ұжымшарлары құрылды. 50-жылдардың басыңда Ұжымшарларды ірілеңдіру науқаны тұсында Түгіскен ауылдық кеңесі карамағындағы Коммунар, Түгіскен, Жеңіс атты үш Ұжымшар біріктіріліп, Жеңіс Ұжымшары, 1962 жылдан «Жеңіс» кеңшары, [[1986]] жылдан «Женіс» асыл тұкымды қой кеңшары, 1991 жылдан «Жеңіс» асыл тұқымды қой зауыты, 1995 жылдан «Жеңіс» АК атанды.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref>
==Пайдаланған әдебиет==
| |||