Көптік жалғау: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Көптік жалғау''' — жалғанған сезіне көптік мағына беретін қосымша. [[Көптік жалғау|Көптік жалғауының]] [[дыбыс]] үндестігіне қарай алты варианты қолданылады: ''-лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер(қала-лар, мекеме-лер, ғалым-дар, езен-дер, ат-тар, шөп- тер)''. Көптік ұғымды білдіру үшін жалғанатын бұдан басқа екі түрлі [[Морфология|морфологиялық]] форма бар. Оның бірі ''-ыз (-із, -з)'' формасы қазіргі тілімізде кене заманнан қалған сарқыншақ ретінде бірен-саран сөздерде кездеседі. Мысалы, ''"мен"'' сөзінің көпше түрі ''"біз"'' есімдігіндегі ''-з'' формасы сөздің бөлінбейтін бөлшегіне айнапған. Екіншісі жүрді-к, айтты-қ, кетті-к, жетті-к дегендегі -к, ''-қ'' формасы да ерте кездегі көптік мағынаны білдерген қосымшалар. [[Көптік жалғау]] [[көптік мағына|көптік мағынаға]] қосымша мынандай әр алуан ұғымды білдіреді.
# Біртекті нәрселердің жиынтығын, белгілі бір адамдар тобын (мектеп-тер, үй-лер, жас-тар);
# Сын есім мен есімшені субстантивтендіреді (жақсы-ларды, ақылды-ларды, оқыған-дарды);
# Сан есімге, мезгіл үстеуге жалғанып, болжалдау, шамалау, мелшерлеуді білдіреді (жасы отыз-дарда, са-ғат үш-терде, былтыр-лар);
# Бір нәрсенің жалпыға бірдей ортақтығын, меншіктеуші адамның көптігін білдіреді (жалғыз қыз-дарың, Сапар әке-лерің, мектеп-терің). [[Көптік жалғау]] бірыңғай мүшенің соңғысына ғана жалғанады. Көптік мағына Көптік жалғауның қатысынсыз [[Лексикалық мағына|лексикассыз]], [[Морфология|морфологиясыз]], [[Синтаксис|синтаксистік]] тәсілдер арқылы берілетін сөздер де бар (түз, ұн, құрт-құмырсқа, мәдениет, феодапизм, ақыл, достық, бала-шаға, кәрі-жас, жолдас-жора, ыдыс-аяқ). Көптік ұғымның сөз тіркесінен аңғарылатын тұстары аз емес. Мысалы, онсыз да көптік ұғымды білдіретіндіктен: барлық, көптеген, қанша, әр, бірнеше, сантүрлі, санмың, біраз сөздерімен, сондай-ақ сан есіммен тіркәсіп келгенде көптік жалғауы қажет болмайды: 5 адам, барлық адам, көп адам.
[[Category:Қазақ тілі]]
| |||