Аламан тышқаны: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
«Түсіндірме сөздікте» егіске үлкен зиян келтіретін ...тышқанның түрі деген түсінік берілген. ''«... кеміргіштердің ішіндегі ең зияндыларының бірі болып саналатын аламан деген аң жиі кездеседі»'' ([[Бірмағамбетов|Ә. Бірмағамбетов]], [[Қазақстан географиясы]]). «Қазақ Совет Энциклопедиясында» бұл тышқанның түр-түсі толығырақ жазылған. Сондағы сипатына қарай ''«аламан»'' атауын түгінің түрлі-түсті болуымен байланыстыра ''«ала»'' сөзінен шықты деп болжау да теріс көрінбейді. Алайда тышқанның аласы
жалғыз ол емес екендігін, әрі көптеген тағы хайуандар атауына қосылатын - ''ан'' жұрнағының ([[арыстан]],
[[Монғол тілі|Монғол тілінде]] ''«алам»'' біздегі ''«ін»'' мағынасында қолданылады. Осыны тілге тиек етіп, ''«алам»'' тұлғасына ''-ан'' жұрнағы қосылып, «аламан» атауы пайда болған (қазақша: індегі аң, іннің аңы болмақ қой) деген жорамалға да көңіл толмайды. Өйткені аң, тышқан атаулының көбі інді мекендейді, соны ұя етеді. Бұл жағдайда, барлық тышқан тұқымдасқа «аламан» атауы неге телінбеген деген сұрау тууы да орынды.
Біздің болжауымызша, ''«аламан»'' атауы —''«ін»'' мағынасын беретін ''«алам»'' сөзімен байланысты болса керек. Әрине, бұл жерде біз ''«аламан»'' атын оның інде тұруымен ұштастырудан аулақпыз. Сөз болып отырған тышқанға тән, соған ғана меншікті бір қасиет бар. Ол
қасиет — аламанның [[ұрт]] көлемінің аумақтылығы, сол арқылы дәнді молырақ қамтып, інін ілезде толтыра алады. Демек, екі ұртының өзі кіші-гірім інге сәйкес келеді. Осы қасиетін еске алғандықтан да болар, аламаңды кей жерде халық ''«алақоржын»'' деп те атайды. Екі ұртының аумақтылығын інге ұқсатудан (''монғолша'' — ''«аламға''»). «аламан» аталуы ықтимал.<ref>Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-02459-6</ref>
==Пайдаланған әдебиет==
| |||