Дария: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Дария дегенді Дария округтік орталығы дегенге жылжытты |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
Суы мол, келемі кең өзен, көл, теңіз «дария»
аталатындығын түсіндірме сөздіктен білеміз. «Дария
біздің елдің үғымында теңізден кіші, езеннен үлкен су»
(С. Манов, Мөлдір махабб.).
Дәл осыған үсас түлғада әрі мағынасы жағынан да
жаын сөзді парсы тілінен табамыз. Кейбір зерттеуші-
лер оны осы тілдің туындысы деп арайды. (Н. Оң.,
ПТС, Алматы, 1974, 133; Е. Бек., ТАПС, 1977, 58).
Сөз теркінін парсы тілі дерлік мыты дәлел —«дарияны»
тудырарлытай мағынасы жағынан жуы келерлік тү-
бір табу иын. Сондытан біздің ойымызша, сөз төркі-
нін түркі тілдерінің езінен іздеуді жөн көрдік.
В. Радлов сөздігінен: дарйа — түпсіз, терең мағына-
сын береді. Ол мүны арайым тілі дерегінен^үсынады
(В. Рад. Опыт..., III, 2, 1630). Осыған бой үрса, «дария»
сөзі тек «терең» -нің дыбысты өзгеріске түскен түрі ме
деген де ой келеді. Мүны біз тек бір тіл дерегіне сүйеніп
ана айтып отырған жопыз. Түркі тілдерінде т~д,
е ^ а дыбыстары бірінің орнына бірі олданыла береті-
нін «терең» сөзінің кейбір тілдерде: тарән, дэриң, дерин
түлғасында кездесулерінен-а байау иын емес
(Э. Сев. ЭСТЯ, III, 1980, 208—209).
Ертедегі түркі жазба ескерткіштері сез түбірі —«те-
ра» алпында болғандығын анытай түседі: терэ — ал-
ап, ойпат (ДТС, 553). Жазы жерге арағанда алап,
ойпаттың терең көрінетінін ескерсек, «терең» сөзінің
алғашы түбірі —«терә» болғандығына сенбеске де бол-
майды. Біздің түсінігіміздегі «дарияның» суының тайыз ^
болмай, терең келетінін ойласа та, оныц түңғыш төркі-
ні «терә» екендігіне сенім молая түседі. Осыдан: терә>
>терә + ң>терең немесе терә>терә + й>терй>дәрй>
>дарй + а>дарйа>дария пайда болған сияты.
| |||