Дария: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
Суы мол, көлемі кең өзен, көл, теңіз «дария» аталатындығын [[түсіндірме сөздік|түсіндірме сөздіктен]] білеміз. ''«Дария біздің елдің ұғымында теңізден кіші, өзеннен үлкен су»'' ([[С. Мұқанов]], Мөлдір махаббат).
Суы мол, келемі кең өзен, көл, теңіз «дария»
 
аталатындығын түсіндірме сөздіктен білеміз. «Дария
Дәл осыған ұқсас тұлғада әрі мағынасы жағынан да жақын сөзді [[парсы тілі|парсы тілінен]] табамыз. Кейбір зерттеушілер оны осы тілдің туындысы деп қарайды. Сөз төркінін парсы тілі дерлік мықты дәлел — ''«дарияны»'' тудырарлықтай мағынасы жағынан жуық келерлік түбір табу қиын. Сондықтан біздің ойымызша, сөз төркінін түркі тілдерінің өзінен іздеуді жөн көрдік.
біздің елдің үғымында теңізден кіші, езеннен үлкен су»
 
(С. Мұқанов, Мөлдір махабб.).
[[Радлов|В. Радлов]] сөздігінен: ''дарйа'' — түпсіз, терең мағынасын береді. Ол мұны [[қарайым тілі]] дерегінен ұсынады. Осыған бой ұрсақ, ''«дария»'' сөзі тек ''«терең»'' -нің дыбыстық өзгеріске түскен түрі ме деген де ой келеді. Мұны біз тек бір тіл дерегіне сүйеніп қана айтып отырған жоқпыз. Түркі тілдерінде ''т~д'', ''е~а'' дыбыстары бірінің орнына бірі қолданыла беретінін ''«терең»'' сөзінің кейбір тілдерде: ''тарән'', ''дэриң'', ''дерин'' тұлғасында кездесулерінен-ақ байқау қиын емес.
Дәл осыған үқсас түлғада әрі мағынасы жағынан да
 
жақын сөзді парсы тілінен табамыз. Кейбір зерттеуші-
Ертедегі түркі жазба ескерткіштері сөз түбірі — ''«тера»'' қалпында болғандығын анықтай түседі: ''терэ'' — алқап, ойпат. Жазық жерге қарағанда алқап, ойпаттың терең көрінетінін ескерсек, ''«терең»'' сөзінің алғашқы түбірі —''«терә»'' болғандығына сенбеске де болмайды. Біздің түсінігіміздегі ''«дарияның»'' суының тайыз болмай, терең келетінін ойласақ та, оның түңғыш төркіні ''«терә»'' екендігіне сенім молая түседі. Осыдан: ''терә => терә + ң => терең немесе терә => терә + й => терй =>дәрй => дарй + а => дарйа => дария'' пайда болған сияқты.<ref>Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-қ2459-6</ref>
лер оны осы тілдің туындысы деп қарайды. (Н. Оң.,
ПҚТС, Алматы, 1974, 133; Е. Бек., ҚТАПС, 1977, 58).
Сөз теркінін парсы тілі дерлік мықты дәлел —«дарияны»
тудырарлықтай мағынасы жағынан жуық келерлік тү-
бір табу қиын. Сондықтан біздің ойымызша, сөз төркі-
нін түркі тілдерінің езінен іздеуді жөн көрдік.
В. Радлов сөздігінен: дарйа — түпсіз, терең мағына-
сын береді. Ол мүны қарайым тілі дерегінен^үсынады
(В. Рад. Опыт..., III, 2, 1630). Осыған бой үрсақ, «дария»
сөзі тек «терең» -нің дыбыстық өзгеріске түскен түрі ме
деген де ой келеді. Мүны біз тек бір тіл дерегіне сүйеніп
қана айтып отырған жоқпыз. Түркі тілдерінде т~д,
е ^ а дыбыстары бірінің орнына бірі қолданыла береті-
нін «терең» сөзінің кейбір тілдерде: тарән, дэриң, дерин
түлғасында кездесулерінен-ақ байқау қиын емес
(Э. Сев. ЭСТЯ, III, 1980, 208—209).
Ертедегі түркі жазба ескерткіштері сез түбірі —«те-
ра» қалпында болғандығын анықтай түседі: терэ — ал-
қап, ойпат (ДТС, 553). Жазық жерге қарағанда алқап,
ойпаттың терең көрінетінін ескерсек, «терең» сөзінің
алғашқы түбірі —«терә» болғандығына сенбеске де бол-
майды. Біздің түсінігіміздегі «дарияның» суының тайыз ^
болмай, терең келетінін ойласақ та, оныц түңғыш төркі-
ні «терә» екендігіне сенім молая түседі. Осыдан: терә>
>терә + ң>терең немесе терә>терә + й>терй>дәрй>
>дарй + а>дарйа>дария пайда болған сияқты.<ref>Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-қ2459-6</ref>
==Пайдаланған әдебиет==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Дария» бетінен алынған