Өкпе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш r2.6.4) (Боттың үстегені: lbe:Гьутру
Өңдеу түйіні жоқ
4-жол:
 
[[Сурет:Diagrama de los pulmones-c2.svg|thumb|Өкпе]]
'''Өкпе''' (''Pulmones'', {{lang-la|pulmo}} – өкпе) – адам мен жануарлардың тыныс алу органы. Пішіні жартылай конус тәрізді, оның төменгі жағы немесе негізі ойыстау біткен, кеуде қуысын іш қуысынан бөліп тұратын көк етке кіріп жатады. Жоғарғы жағы сүйір, бұғана сүйегінен 2 – 3 см-дей шығып, мойынның төменгі бөлігіне еніп жатады. Сыртында сірлі қабық – өкпеқап ([[плевра]]) болады. Өкпеге ауатамырлары ([[бронх]]), өкпе артериясы келеді де, одан екі өкпе венасы шығады. Сол жақ өкпе екі бөліктен (жоғарғы, төменгі), ал оң жақ өкпе үш бөліктен (жоғарғы, ортаңғы және төменгі) тұрады. Өкпеішілік ауатамырлар жүйесі тармақты ауатамыр түзеді, бөліктік ауатамырлардың ұшындағы тармақтары ауатамыршаларға (бронхиолаларға) бөлініп, тыныс алу бөлігіне өтеді. Ауатамыршалары көпіршікті жолдар түзеді де, оның ішінде өте көп майда көпіршіктер ([[альвеол|альвеолдар]]) болады. Ересек адамның екі өкпесіне 700 млн-нан астам көпіршік сияды. Жан-жағын қантамырлар капиллярлары қоршаған көпіршектерде газ алмасу жүреді. Өкпеде жұтқан ауа қанға өтеді, [[көмір қышқыл газы]] қаннан ауаға шығады. Адамның жалпы орташа өкпе сыйымдылығы – 2680'120. Өкпе дене температурасының тұрақтылығын сақтауға, [[қан ұюы]], [[белок]], май және [[көміртек]] алмасу процестеріне қатысады. <ref>Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-02459-6</ref> Көп кездесетін өкпе аурулары: ''[[өкпе қабынуы]], [[өкпе қатерлі ісігі]], [[туберкулез]]'', т.б.
Өкпе омыртқалылардың эволюциялық даму барысында [[девон кезеңі|девон кезеңінде]] тіршілік еткен сауытты және саусаққанатты балықтарда, ал [[палеозой|палеозойда]] – қостынысты балықтарда пайда болды. Кейбір құйрықты қосмекенділерде (мысалы, өкпесіз саламандрда) өкпе болмайды. Қазіргі кезде тіршілік ететін қостыныстыларда, [[қосмекенділер|қосмекенділерде]], кейбір бауырымен [[жорғалаушылар|жорғалаушыларда]] ([[гаттерия]], [[жармасқы]]) газ алмасу жүретін бір бөлікті өкпенің үстіңгі беті дәнекерұлпалы-бұлшықетті перде бөлетін ұяшықтар немесе көпіршік түзілістер есебінен ұлғаяды. [[Кесіртке|Кесірткелер]] мен [[жылан|жыландарда]] перделер күрделіленіп ұзарады. [[Тасбақа]], келестерде, негізінен қолтырауындарда күрделіленген перделер көп бөлікті өкпе түзеді. Құстардың өкпесі тығыз, оны ауамен ауа қапшықтары жүйесі толтырады. [[Сүтқоректілер|Сүтқоректілердің]] өкпесі кеуекті, майысқақ, сондықтан оның көлемінің ұлғаюы өкпе ішіндегі шеміршекті қаңқа мен тегіс бұлшық еттің дамуына байланысты.<ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref>
</td>
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Өкпе» бетінен алынған