Цитоплазма: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
15-жол:
]]
'''Цитоплазма''' ({{lang-el|kytos}} — клетка және {{lang-el|плазма}} — қалыптасқан) — ядроны қоршап жатқан клетка бөлігі; қоймалжың (''коллоидті'') ерітінді. Клетка Цитоплазмасының сырты [[плазмолемма]]мен қапталған. Плазмолемма — Цитоплазманың [[Белок|белокты]]-билипидті қа-бықшасы, оның орт. қалыңд. 6 — 10 нм, құрамында ферменттер болады. Ол клетка мен оны қоршаған орта арасындағы зат алмасу процесін қамтамасыз етеді. Цитоплазманың негізгі құрамы [[Гиалоплазма|гиалоплазмадан]], [[Органеллалар|органеллалардан]] және қосындылардан тұрады.
Тірі организмдердің құрамына кіретін клеткаларды екі топқа бөлуге болады: ядро қабаты болмайтыны прокариоттар оларға көк жасыл балдырлар және бактериялар жатады, ядро қабаты жақсы жетілгені эукариоттар, бұған өсімдіктер мен жануарлар клеткалары жатады.
[[Эукариоттар|Эукариотты]] клеткалар үш бөлімнен тұрады: сыртын қоршап жатқан плазматикалық мембранадан, цитоплазмадан және ядродан.
[[Прокариоттар]] мен өсімдік клеткаларының плазматикалық мембраналарының сыртында клетка қабаты болады, ал жануарлар клеткаларында мұндай қабат болмайды. Клетканың ядросын қоршап жатқан қоймалжың затты цитоплазма деп атайды Эукариотты клеткалар цитоплазмасының әртектілігі оның құрамында гиалоплазманың болуынан. Гиалоплазма мембраналы және мембранасыз компоненттерден тұрады. Мембраналы компоненттерге митохондриялар, пластидтер, эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты, лизосомалар, ал мембранасыз компоненттерге [[Центриоль|центриольдар]], [[Рибосома|рибосомдар]], [[микротүтікшелер]], [[микрофиламент|микрофиламенттер]] жатады. Цитоплазманың құрамындағы жоғарыда аталған компоненттер бір-бірімен өте тығыз байланыста болады.
==Гиалоплазма==
[[Гиалоплазма]] — Цитоплазманың нағыз ішкі ортасын түзетін, оның негізгі плазмасы. Онда белок молекулалары кешендерінің түзілуі мен ыдырау процестері үздіксіз жүріп жатады.
Line 25 ⟶ 32:
'''Органеллалар''' жалпы және арнайы болып бөлінеді. Жалпы органеллалар — жануарлар мен өсімдіктер клеткаларында болатын және тұрақты қызметтер атқаратын құрылымдар. Арнайы органеллалар — тек кейбір маманданған клеткаларға тән ([[биожіпше]], [[тоножіпше]], [[нейрожіпше]], [[кірпікшелер]], [[микробүр]]лер). Бұлардың әрқайсысының атқаратын қызметтері бар. Органелла клеткасының қаңқасын түзетін және оның митоздық бөлінуін қамтамасыз ететін органелла — центросоманы құрайды. Жоғары сатыдағы өсімдік клеткалары Гиалоплазмасында [[центросома]] [[Центриоль|центриольдері]] болмайды, оларда арнайы [[Органоидтар|органоидтар]] — пластидтер ([[лейкопластар]], [[Хлоропласт|хлоропластар]], [[Хромопластар|хромопластар]]) болады, ал [[Гольджи]] кешені Органеллада шашырап жатқан [[диктиосом]]а түрінде берілген. Қосындылар — Органелланың тұрақсыз құрылымдары. Бұған: [[трофик]]. ([[белоктар]], [[майлар]], [[көмірсу]]лар), [[секретор]]лық (биол. белсенді заттар), пигменттік ([[каротин]], [[гемоглобин]], [[билирубин]], [[меланин]], т.б.) заттар жатады. Өсімдік клеткасының Органелласында өсімдік шырынына толған, арнайы жарғақпен (тонопластпен) қапталған қосынды — [[вакуоль]]дер болады; қ. Клетка.<ref> Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9</ref>
==Цитоплазма мембраналары==
Клеткада кездесетін барлық мембраналар (плазматикалық органоидтардың мембраналары.
[[Мембрана|Мембраналардың]] құрылыстарын анықтайтын көптеген модельдер ұсынылды. Олар негізінде белоктар мен фосфолипидтердің байланысын көрсетеді. Кейбір модельде мембрана үзілмейтін қатпарлы құрылым, кейбіреуінде мицелла түрінде көрсетіледі. Мембрананың ішкі глобулярлы түйіршіктері ашылғаннан кейін мембраналарды белоктар кіретін сұйық құрылым ретінде қарайды және ішкі клетка [[Мембрана|мембраналары]] құрылысы және химиялық құрамы жағынан бір-біріне ұқсас келеді. [[Электронды микроскоп|Электронды микроскоптан]] мембрананың үш қабаттан тұратынын анық көруге болады. Ортаңғы ашық қабат бимолекулалы май қабатынан, ал шеткі күңгірт қабаттары белок молекулаларынан түзіледі. Клетканың сыртқы қабаты (плазматикалық) оны сыртқы ортадан бөліп тұрады, ал ішкі мембраналар көпіршік түрінде келіп, өзінің құрамындағы заттарды цитоплазмадан ажыратады.
Клетка цитоплазмасындағы мембраналар қуыстар, түтікшелер немесе көпіршіктер жасап, өздерінің ішіндегі заттарды гиалоплазмадан бөліп, күрделі тор құрайды. Мұндай мембраналарға [[митохондрия]], [[пластидтер]], [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық торлардың]] мембраналары жатады.<ref>Цитология және гистология. Оқу құралы. Сапаров Қ.Ә. - Алматы: Қазақ университеті, 2009. - 128 бет. ISBN 978-601-247-057-4 </ref>
==Пайдаланылған әдебиет==
<references/>
Line 34 ⟶ 49:
[[Санат:Морфология]]
[[Санат:Ц]]
[[Санат: Медицина]]
[[Санат: Гистология]]
[[Санат: Цитология]]
[[ar:هيولى (خلية)]]
| |||