Митохондрия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Митохондриялар''' (грекше ''митос'' — жіп және ''хондрион'' — түйіршік) — жіпше және түйіршік тәрізді [[Органоидтар|органоид]]. Ол [[Автотрофтар|автотрофты]] және [[Гетеротрофтар|гетеротрофты]] организмдердің [[Цитоплазма|цитоплазмасында]] кездеседі. Мнтохондрияларды ең бірінші 1850 жылы [[Келликер|P. А. Келликер]] насекомдардың Бұлшық еттерінен байкады, оған «сарқосома» деген термин берді (Бұлшық еттегі митохондрияларды осы кезге дейін осылай атап жүр). Альтман (1890 жылы) арнаулы бояулар арқылы [[Митохондрия|митохондриялардың]] анық көрінетінін дәлелдеп, оларды «биобластылар» деп атады. Бенде 1898 жылы Бұл органоидка [[Митохондрия|митохондриялар]] деген ат берді. [[Михаэлис Евгений Петрович|Михаэлис]] тірі клеткалардың митохондрияларын жасыл янус бояуымен бояп,

Митохондриялардың көлемі тұрақты емес, сондықтан да олардың сыртқы пішіні эркез өзгермелі келеді. Көп клеткаларда олардың калыңдығы тұрақты (0,5 мкм), ал үзындығыұзындығы түрақсызтұрақсыз (жіпше тәрізді митохондриялар) ''7—10 мкм-ге'' дейін жетеді. Митохондриялардың шын көлемін жарық микроскопымен анықтау қиын. Электронды микроскоппен митохондриялардың жұқа ''(400—500 А°'') кесінділерін тексеру арқылы да оның көлемін дэлелдеу оңайға түспейді. Сондықтан да мүмкіндігінше митохондриядан алынған көптеген жұқа кесінділердің реконструкциясын (кеңістіктегі көлемі) жасап, оның нақты көлемін анықтауға болады.

Митохондрияның саны клетканың түріне қарай өзгермелі болады. Кейбір балдырлардың [[Клетка|клеткаларында]] және қарапайымдарда бір ғана митохондрия, әр түрлі жануарлардың аталық жыныс клеткаларында ([[спермотозоид]]) олардың саны ''20 — 70-ке'' дейін, сүтқоректілердің дене клеткаларында ''500 — 1000-на'' дейін, ал алып [[амебада]] (''Сһао8 сһаоз'') 500000 дейін жетеді. Жануарлар клеткаларына қарағанда жасыл [[Өсімдіктер|өсімдіктерде]] митохондриялар аз кездеседі, өйткені митохондриялардың кейбір қызметтерін [[Хлоропласт|хлоропластар]] атқарады.

Митохондриялар клетканың цитоплазмасында біркелкі, ал кей жағдайларда, әсіресе, патология кезінде, [[Ядро|ядроның]] айналасына немесе цитоплазманың шет жағына карай орналасады. [[Цитоплазма|Цитоплазмада]] клетка қосындылары (гликогеи[[гликоген]], май) көп болған жағдайда олар митохондрияларды клетканың шетіне ығыстырадм. Митохондриялар [[митоз]] процесінде ұршық жіпшесінің айналасыиа шоғырланып, клетка бөлінгенде олар жас клеткаларға тең беріледі. НсгпіндеНегізінде митохондриялар [[АТФ]] керек жерлерге миофибрилдерге тақау, ал сперматозоидтарда талшықты оран орналасады.

Сонымен митохондриялардың саны клетканың түріне және оның атқара п.ш қызметіне байланысты болады. Бауыр клеткасында болатын жалпы бслоктмң ''30 — 35%-і'' митохондриялардың құрамында кездесетіні, ал бүйрскте 20% і болатыны анықталды.

Митохондрия екі мембранамен қоршалған, ''6-7 нм'' шамасындай қалыңдығы бар, гиалоплазмадан бөліп тұратын сыртқы мембранадап жоне митохондрияның құрылысына карай күрделі өсінділер («криста») бсретііі ішкі мембранадан тұрады (14-сурет). Ішкі және сыртқы мембраналардың арасымда ені 10-20 нм-ге тең кеңістік болады. Ішкі мембрана митохондрияның ішіндегі [[матрикс]] немесе митоплазмасын қоршап жатады. Күрделі өсінділерді немесе кристалар құратын мембраналардың ара кашықтыры 10 — 20 нм шамасындаіі болады. Кристалардың митохондрияларда орналасуы әр түрлі, кейбір клеткаларда көлденең бағытта орналасады, кейбіреулері тармактаныи келеді (15-сурет). Қарапайымдардың, бір клеткалы балдырлардың, кейбір жогары сатыдары өсімдіктер мен жануарлардың клетка аралық митохондриялардың ішкі мембранасының өсінділері түтікше.