'''Энергия'''<ref>Рахимбекова (грекЗ.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2 </ref> ({{lang-el|energeіa }} – әсер, әрекет) – [[материя]] қозғалысының әр түрлі формасының жалпы өлшеуіші. Материя қозғалысының әр түрлі формалары бір-біріне айналып (түрленіп) отырады. 19 ғ-дыңғасырдың орта шенінде осы қозғалыстың барлық формалары бір-біріне белгілі бір сандық мөлшерде ғана айтылатындығы анықталды; осы жағдай “Энергия”“энергия” ұғымын енгізуге, яғни қозғалыстың әр түрлі физ.физикалық формаларын бірыңғай өлшеуішпен өлшеуге мүмкіндік берді. “ Энергия” ұғымы сақталу заңына бағынады (қ. [[Энергия|Энергияның]] сақталу заңы, [[Термодинамика]]). Энергия туралы түсінік мәңгілік қозғалтқыш жасаудың мүмкін еместігін дәлелдеуге байланысты пайда болды. Жұмыстың қоршаған ортадағы немесе жүйедегі белгілі бір өзгерістің (отынның жануы, судың құлауы, т.б.) нәтижесінде ғана орындалатындығы анықталды; дененің бір күйден басқа бір күйге ауысуы кезіндегі белгілі бір жұмыс істеу қабілеті оның Энергиясыэнергиясы деп аталды. Қозғалыстың әр түрлі формасына сәйкес Э-ныңэнергияның да бірнеше түрі бар (мыс.мысалы, мех.[[механикалық Энергияэнергия]], хим.химиялық Энергияэнергия, эл.-магн.[[электромагниттік Энергияэнергия]], гравитац.гравитациялық Энергияэнергия, ядр.[[ядролық Энергияэнергия]], т.б.) Физиканың даму процесінде Энергияэнергия ұғымы нақтыланып әрі жалпыланып отырды. Энергия туралы ілімнің дамуындағы маңызды бір кезең үздіксіз ортадағы Энергияэнергия қозғалысы мен “ Энергияэнергия ағыны” туралы ұғымның енгізілуі болды. Энергия ағыны деп Энергияэнергия тығыздығы мен берілген ортадағы орын ауыстыру жылдамдығының көбейтіндісіне тең векторды айтады. [[Кванттық физика|Кванттық физиканың]] дамуы Энергияэнергия ның квантталатындығы жайлы, яғни кейбір жағдайда жүйенің Энергияэнергия сы тек дискретті (үздікті) мәндерді ғана қабылдайды деген фактіні дәлелдеуге мүмкіндік берді. Мұндай жағдай мыс.мысалы, [[сәуле шығару]] Энергияэнергия сына, микробөлшектердің тербеліс және айналу Энергиясына қатысты айтылады. Салыстырмалық теориясында Энергия (Е) мен масса (m) арасындағы байланыстың (Е=mс2mс<sup>2</sup>, мұндағы с – вакуумдегі жарық жылдамдығы) ашылуы физика үшін зор маңызды болды. Бұл қатыс әмбебаб қатыс болып есептеледі. Сондықтан ол тіпті өте кішкентай микробөлшектің өзінде де әрқашан қозғалыстың белгілі бір түрі болатындығын көрсетеді. Мұндай қозғалыстың өлшеуіші mс2 өрнегі болады. Әсіресе бұл қатыстың ядр. энергетиканың дамуына байланысты іс жүзіндегі маңызы арта түсті. Энергия бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) джоульмен, бірліктердің [[СГС]] жүйесінде эргпен өлшенеді. Ал ядр.ядролық және [[атомдық физика|атомдық физикада]] Энергияныңэнергияның өлшеу бірлігі ретінде [[электронвольт]] алынады.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref>
Ә. Күлімбетов<ref>Қазақ энциклопедиясы, 10 том</ref>
