Магмалық тау жыныстары: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
KamikazeBot (талқылау | үлесі) ш r2.7.1) (Боттың үстегені: jv:Watu Igneus |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
=='''Магмалық тау жыныстары'''==
[[Магмалық тау жыныстары]], атқылаған тау жыныстары — магма немесе жанартаулық
Мөлшеріне қарай Магмалық тау жыныстары 5 топқа бөлінеді:
*ультранегізді (Sі2O<40%)
9-жол:
Құрамында силикаты жоқ Магмалық тау жыныстары (мыс., [[карбонатит]]тер) өте сирек. Құрамындағы сілтілік металдар мөлшеріне қарай Магмалық тау жыныстары қалыпты және сілтілі ([[гранит]]тер, [[нефелин]]ді [[сиенит]]тер, [[фонолит]]тер) топтарға бөлінеді. Магмалық тау жыныстары құрылыс (артиктік [[туф]]тар, [[лабрадорит]]тер, т.б.), [[абразив]]ті (пемза), жылу оқшаулағыш ([[пемза]], [[перлит]]) материалдар ретінде қолданылады.
[[File:Igneous rock Santoroni Greece.jpg|thumb|Магматикалық тау жынысы ([[Грекия]]). Ашық жолақтары арқылы [[лава]] ағыны бағытын байқауға болады]]
[[File:GabbroRockCreek1.jpg|thumb|]]
Атылу сипатына (лаваның ағыл-тегіл ағуына не жарылыспен атқылануына) байланысты жыныстардың 2 типі түзіледі: эффузивті тау жыныстары және [[пироклас|пирокласты]] жыныстар (жанартау [[күл|күлі]], [[құм]], туфтар, [[туфты брекчий]]). Сондай-ақ, жанартаулық тау жыныстарының аралық типі — туфолавалар және [[игнимбрит|игнимбриттер]] ажыратылады. жанартаулық тау жыныстар қалыптасу жағдайына қарай эффузивті, экструзивті, жанартаулық-кесекті, жанартаутекті-[[шөгінді]] болып ажыратылады. Эффузивті [[тау]] жыныстары [[магма|магманың]] [[лава]] күйінде [[жер]] бетіне ағып шығып қатаюынан қалыптасады. Олардың [[пішін|пішіні]] лаваның тұтқырлығы мен сол ауданның жер бедеріне байланысты [[күмбез]], [[конус]] тәрізді төбелер болып қалыптасады. Экструзивті жыныстар [[тұтқыр]] магманың сығылып шығып күмбез пішінді болып қатаюынан қалыптасады. Бұл екі [[топ|топтың]] жыныстарының [[петрография|петрографиялық]] сипаттамасы бірдей, айтарлықтай айырмашылығы болмағандықтан, оларды бірге эффузивті жыныстар деп қарастырады. Олар құрамындағы SіO2-нің мөлшері бойынша ультранегізді, негізді, орта және қышқыл жыныстар болып бөлінеді. Құрылымы [[порфир|порфирлі]], [[микролит|микролитті]], жартылай шынылы; нақышы жолақты, ақпалы, тығыз, қуысты болады. Эффузивті жыныстардың сыртқы кейпі қатты өзгерген көне түрлері [[палеотип|палеотипті]], ал кейпі сақталған жасырақтары [[кайнотип|кайнотипті]] жыныстар деп аталады. Кайнотипті жыныстардың көп тараған түрлері: [[базальт|базальттар]],[[андезит|андезиттер]], [[трахит|трахиттер]]; [[химия]] құрамының сәйкестігі жағынан палеотипті сыңарларына: [[диабаз|диабаздар]], базальтты және андезитті [[порфирит|порфириттер]], трахитті және [[липарит|липаритті]] порфирлер жатады. Жанартаулық-кесекті жыныстар эффузивті кесекті, эксплозивті кесекті және шөгінді жанартау кесекті болып бөлінеді. Эффузивті кесекті жыныстарға лавамен [[цемент|цементтелген]] лава кесектерінен тұратын [[кластолава|кластолавалар]] мен [[гидрохимия]] материалдармен цементтелген лава кесектерінен тұратын [[лавокластолит|лавокластолиттер]] жатады. Эксплозивті кесекті жыныстар түгелдей жанартаудың атқылау өнімдері — пирокластардан тұрады. Шөгінді жанартау кесекті жыныстарда пирокластық материал 50 — 90%, ал шөгінді материал 10 — 50% құрайды. Олар туффиттер деп аталады. жанартаулық тау жыныстар [[Қазақстан|Қазақстанның]] барлық аймақтарында кеңінен тараған. Олармен [[темір|темірдің]], [[полиметал|полиметалдың]], [[мыс|мыстың]], [[марганец|марганецтің]], [[күкірт|күкірттің]],[[алтын|алтынның]] және басқа да элементтердің кендері бірге кездеседі. Құрылыс материалы ретінде кеңінен қолданылады.
{{wikify}}
{{stub}}
Line 16 ⟶ 21:
* [[метаморфтық тау жыныстары]]
* [[шөгінді тау жыныстары]]
== Сілтемелер ==
Қазақ энциклопедиясы
[[Санат:Тау жыныстары]]
| |||