Грамматикалық категория: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Бот: Санат:Тіл білімі дегенді түзетті
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
'''Грамматикалық категория''' ({{lang-el|grammatike}} {{lang-el|gramma}} әріп, жазу, {{lang-el|kategoria}} пікір айту, пайымдау {{lang-ru|грамматическая категория}}) — мағынасы біртиптес грамматикалық тұлғалардын бір-бірінен өзгеше жүйесі. Бұл жүйеде категорияландыратын белгі басты қызметаткарады. Мысалы: [[шақ]], [[жақ]], [[етіс]] т. б. категориялардын жинақты мағыналары соларға сай тұлғалар жүйесін қалыптастыратын категориялық белгі болып тұр. Грамматикалық категорияны анықтауда мағыналық тұрғыдан қарап, оны бірінші қатарға шығару кен тараған. Шынында, Грамматикалық категорияның ен басты белгісі мағынасы мен тұлғасының бірлігі болып табылады. Одан Грамматикалың категорияның екі жақты сипаты көрінеді.<ref> Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 ж., 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3 </ref>
 
Грамматикалық категория [[морфология|морфологиялық]] және [[синтаксис|синтаксистік]] болып бөлінеді. [[Морфологиялық категория|Морфологиялық категорияларға]] [[етіс]], [[түр]], [[шақ]], [[жақ]], [[рай]], [[септік]] т. б. жатады. Бұл категориялардың жүйелі түрлері сөздердін ірі грамматикалық топтарын (сөз таптарын) жасайды. Тілдерде Грамматикалық категориялардың саны бірдей емес. Мысалы, қазақ тілінде орыс тіліндегідей '''вид, род''' категориялары жок.
 
Синтаксистік категориялар тұлғалардын [[сөз тіркесі]] мен [[сөйлем құрамы|сөйлем құрамында]] тіркесу қабілетіне қарай жіктеледі. Грамматикалық категория ұғымы негізінен [[морфологиялық материал]] негізінде қалыптаскан да, ал [[синтаксистік материал]] негізінде жетімсіз талданған, Грамматикалық категория ұғымының синтаксиске қатысты қолдану шегі әлі айқын емес деген пікір бар.
Грамматикалық категория ұғымына байланысты элем тілдері бір-бірінен:
 
# Грамматикалық категорияның саны мен құрамына карай;
# Бір Грамматикалық категорияның ішіндегі қарама-қарсы тұрған мүшелер санына қарай (мысалы, [[септік жалғаулары]] орыс тілінде — 6, казак тілінде — 7, кейбір дағыстан тілдерінде 40-ка дейін);