|
'''Автоматизм''' (грек. automatus — қаз. өз бетінше әрекет етуші, өздігінен қозғалатын) — психологияда сананың (бақылауынсыз) тікелей қатысуынсыз іске асатын әрекет. Автоматизм "алғашқы туыла берілетін шартсыз-рефлекторлық бағдарлама негізінде, және иекінші" өмір тіршілігінің барысында қалыптасады. Автоматизм адамның өміріндегі қажеті, мүддесі мен күш-жігерінің белсенділігіне сәйкес туып, дамып отырады. Автоматизм көбіне әдет пен дағдыға тән. Қимыл-әрекеггі автоматтандыру адамның жүйке, бұлшық ет қызметін жеңілдетеді, күш-жігерін үнемдеп, шаршап-шалдығуын бәсендетеді. Шартты рефлекс байланыстарының (динамикалық стереотип) тұрақты жүйесінің пайда болуы автоматизмнің физиологиялық негізіне айналады. Сөйтіп, екінші сигналды жүйенің бірқатар байланыстарының орнын бірінші сигналды жүйе байланыстары иемденеді. Қалыпты жағдаңда Автоматизм саналы түрде ретгелетін әрекеттің компоненті болып табылады. Автоматизмнің бөлектенуі [[патология|патологияға]] меңзеқді. Олар моторлық, тілдік және интеллектуалдық автоматизмдерге болінеді. Автоматизм жалпы психологияда да (дағдылардың қалыптасуын зерттеуде), сондай- ақ қолданбалы психологияда да (медициналық, инженерлік) зерттеледі. Мыс., ол [[жестикуляция|жестикуляцияда]], жүрісте, соматопиялық қалыптардьщқалыптардың пайда болуында көрініс табады. Генетикалық туа біткен факторлармен себептенетін шартсыз-рефлекторлық бағдарламалардың іске асуы болып табылатын "алғашқы ретті" Автоматизм және адамның ортада тіршілік іс-әрекеті нәтижесінде қалыптасатын екінші ретті Автоматизм ажыратылады. "Екінші ретті" Автоматизм нәтижесінде жағдайлар, эпизодтар, жағдаяттар мен саналы бағдарлауды қажет ететін операция-әрекеттер иерархиясы арасында байланыс тұрғызылады. Осылайша, болмыста, жағдаятта және әрекетгерді орындаудың өзінде бағдарлау қажеттшгінің өзі [[элиминация|элиминацияланады]]. Мыс., мәнді оқиғалардың пайда болуы немесе белгілі бір жағдаятарда сигналды-стимулдық қасиеттердің пайда болуы тура сол сотте адамда операциялардың бүкіл ретін жібереді. Алайда қандай да бір қате жіберілген күнде немесе бөгеттердің пайда болуынша [[деавтоматизация]] (операцияның өздігінен орындалмауы) жүзеге асады. Автоматизм адамның оміріндегі қажеттілігі, мүддесі және күш-жігерінің белсенділігіне сәйкес туып, дамып отырады. Автоматизм көбінесе әдстар мендағдыға тән. Қимыл-әрекетті автоматтандыру адамның жүйке, бүлшық ет қызметін жеңілдетеді, күш-жігерін үнемдеп, шаршап-шалдығуын бәсевдетеді. Шартты [[рефлекс]] байланыстарының тұрақты жүйесінің паңда болуы (динамикалық стереотигі) Автоматизм физиологиялық негізіне айналады. Әдетте, моторлық, вербалдық және интелектуалдық Автоматизм деп бөліп көрсетеді. Бірақ, сонымен қатар, сезімдік-эмотивті Автоматизм бөліп шығаруға болады. Олар коммуникация, қарым-қатынас жағдайында (әсіресе әйел мен еркектің кездесуі мен қарымқатынасы жағдайында) орьш алады. Осылайша, А негізінде автоматтандырылған тізбекті рефлекс немесе оздігінен болатын тізбекті рефлекс жатады. Жүру, жүгіру және т.б. кезіндегі афференттік қозудың алмасып отыруы осыған мысал болады.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref>
==Пайдаланылған әдебиет==
|
