Атом ядросы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш r2.7.2) (Боттың үстегені: zh-min-nan:Goân-chú-hu̍t; косметические изменения
5-жол:
== Атом ядросының заряды ==
 
Атом ядросының негізгі сипаттамаларының бірі оның [[Электр заряды|электр заряды]] болып табылады. Атом ядросының зарядын алғаш рет [[1913]] жылы [[Генри Мозли|Г.Мозли]] өлшеген. Ал ядроның зарядын тікелей өлшеуді ағылшын физигі [[Дж.Чедвик]] [[1920]] жылы жүзеге асырды. Атом ядросының заряды элементар электр зарядының [[Менделеевтің Периодтық Заңы|Менделеев кестесіндегі]] химиялық элементтің <math>~Z</math> реттік нөміріне көбейтіндісіне тең болады:
 
<blockquote style="border: 1px solid blue; padding: 0.5em 0.8em; width:20%">
15-жол:
== Атом ядросының массасы ==
 
Атом ядросының [[Физика|физикалық]] қасиеттері оның зарядымен қатар массасымен де анықталады. Ядроны сипаттайтын шамалардың ең маңыздыларының бірі — [[масса]]. [[Ядролық физика]] [[Иондар|иондар]] мен атом ядросының массасын көбінесе масс-спектрографтың көмегімен анықтайды. 8.2-суретте масс-спектрографтың сұлбасы келтірілген. Зерттелетін заттың атомдары иондық көзде (ИК) оң иондалып, әлсіз [[Электр Өрісі|электр өрісінің]] әсерінен <math>~D_1</math> диафрагма арқылы әр түрлі жылдамдықпен өтеді. <math>~D_1</math> және <math>~D_2</math> диафрагмалары арасында оң иондар электр өрісінде үдемелі қозғалады. Және осы мезетте оң [[Иондар|иондарға]] индукциясы <math>~\overrightarrow {B_0}</math> болатын [[магнит өрісі]] де әсер етеді. Осылайша үдетілген оң иондар, оған бір-біріне перпендикуляр бағытталып әсер ететін <math>~\overrightarrow {E_0}</math> электр және <math>~\overrightarrow {B_0}</math> магнит өрістері арқылы сұрыпталып өтеді. <math>~D_2</math> диафрагма арқылы бұрылмай өтуі үшін <math>~F = F_M</math> немесе <math>~qE_0 = vqB_0</math> шарты орындалуы керек. Бұл теңдеуден жылдамдықты анықтайық:
 
<blockquote style="border: 1px solid blue; padding: 0.5em 0.8em; width:20%">
21-жол:
</blockquote>
 
Осы жылдамдыққа ие болған оң иондар біртекті <math>~\overrightarrow {B}</math> магнит өрісінде орналасқан ВК [[Вакуум|вакуумдік]] камераға өтеді. [[Магнит өрісі|Магнит өрісінің индукция векторы]] <math>~\overrightarrow {B}</math> иондардың жылдамдық векторына перпендикуляр орналаскан. [[Магнит өрісі|Магнит өрісінде]]нде козғалған оң иондарға модулі <math>~F = qvB</math> болатын Лоренц күші әрекет етеді. [[Иондар]] осы күштің әрекетінен шеңбер бойымен қозғалады. Жартылай шеңбер сыза отырып, массалары бірдей иондар ФП фотопластинаның түрлі орындарында тіркеледі.
 
<math>~F_p = F_cT</math> немесе <math>~M \cdot {v^2 \over R} = qvB</math> болғандықтан, ионның массасын
50-жол:
Мысалы, сутегі үшін <big>A<sub>r</sub>= 1,00783</big>, көміртегі үшін <big>A<sub>r</sub> = 12,0</big> , оттегі үшін <big>A<sub>r</sub> = 15,99482</big>.
 
Ядролық физикада [[энергия|энергияны]]ны [[Электронвольт|электронвольтпен]] өлшейді,
 
<blockquote style="border: 1px solid blue; padding: 0.5em 0.8em; width:50%">
66-жол:
Атомдағы [[Электрон|электрондар]] массасы ядроның массасымен салыстырғанда өте аз, оны ескермеуге болады. Сондықтан [[Массаның атомдық бірлігі|массаның атомдық бірлігімен]] алынған және атом массасына ең жақын бүтін санды ''массалық сан'' деп атайды. Оны <math>~A</math> әрпімен белгілейді. Ол жоғары дәлдікті қажет етпейтін есептеулерде, әсіресе массалардың қатынасы кіретін өрнектерде ядро массасының шамасы ретінде қолданылады. Мысалы, [[Гелий|гелий атомының]] массасы ''<big>M<sub>He</sub> = 4,0026 м.а.б.</big>'' болса, массалық саны ''<big>A = 4</big>'' болады.<ref name=f1/>
 
== Атом ядросының пішіні мен өлшемі ==
 
Көптеген эксперименттік зерттеулер атом ядросының пішіні [[сфера]] тәрізді болатынын көрсетті. Атом ядросының радиусын мына формула бойынша жуықтап анықтауға болады:
82-жол:
шығады, мұндағы ''<big>М<sub>я</sub> = (m<sub>р</sub> + m<sub>n</sub>) · А</big>'' — ядроның массасы. Есептеулер жуықтап алғанда ядролық заттың орташа тығыздығы <big>р ~ 2,7 · 10<sup>17</sup> кг/м<sup>3</sup></big> - екенін көрсетті. Заттың осындай [[Тығыздық|тығыздығы]] ғарыштағы [[Нейтрондық жұлдыздар|нейтрондық жұлдыздар-пульсарларға]] да тән көрінеді.<ref name=f1/>
 
== Пайдаланылған әдебиет ==
<references/>
 
143-жол:
[[pt:Núcleo atómico]]
[[qu:Iñuku huk'i]]
[[ru:Атомное ядро]]
[[ro:Nucleu atomic]]
[[ru:Атомное ядро]]
[[sh:Atomsko jezgro]]
[[simple:Atomic nucleus]]
162-жол:
[[yi:אטאמקערן]]
[[zh:原子核]]
[[zh-min-nan:Goân-chú-hu̍t]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Атом_ядросы» бетінен алынған