Тоталитаризм: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Тоталитарлы саяси жүйе''' - мемлекеттің қоғамға және жеке адамға толықтай, тұтас бақылау орнатуымен сипатталатын саяси жүйенің бір түрі. Оған тән ерекше белгілер: азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының барынша бұзылуы; барлық деңгейдегі биліктің жоғарыдан тағайындалуы; билік бөлінісі принципінің жойылуы, яғни, биліктің барлық - атқарушы, заңшығарушы, сот тармақтарының тұтасып кетуі; басында көсемі бар бір ғана билеуші партияның болуы және оның мемлекетпен тұтасып кетуі; басқа [[партия|партиялардың]] және ұйымдардың қызметінің ресми "қозғалыс" қызметімен алмастырылуы; қоғамның барлық мүшелеріне бір ресми [[идеология|идеологиялық]] доктринаның таңылуы; тек қана мемлекеттік нысандағы бұқаралық ақпарат құралдарының болуы, қандай да болмасын ақпараттың қатаң "сүзгіден" өткізілуі; үздіксіз әрі тұтастай зорлыққа негізделген мемлекеттік ұйымдасқан [[лаңкестік]].

 

 

Барлық тоталитарлық жүйелердің ортақ 8 белгісі бар: бюрократияның бір партия арқылы саяси, экономикалық, әскери және идеол. үстемдік жүргізуі; саясиланған иерархиялық әлеуметтік құрылыс; міндетті түрде қолына жоғарғы саяси, экономикалық, әскери және идеололгиялық билік шоғырланған көсемнің болуы; қуыршақ парламенттің болуы; қоғамды қорқынышта және толық бағыныштылықта ұстау мақсатымен қуғын-сүргін науқанын жүргізіп тұратын қуатты қуғындау-жазалау органы; әскерилендірілген экономика, ішкі саясаттың әскери-өндірістік кешенге тәуелділігі; мәжбүрлеуші идеологияның болуы, оған мойынсұнбау ауыр қылмыс ретінде бағалануы; қоғамда жау бейнесінің қалыптастырылуы, сол жауға деген жек көрушілік режимнің мақсатына жету жолында бұқараның жұмылуына себепші болады. Кеңестер Одағында Тоталитаризм орныққан [[1920]] – [[1930]] ж. байлар мен кулактарды тап ретінде жою шаралары және ауыл шаруашылығын коллективтендіру саясаты жүзеге асырылып, қазақ халқы алапат ашаршылық пен босқыншылықты бастан кешті. Кеңестік Тоталитаризм ұлттық зиялы қауым өкілдерінің бір бөлігін өзіндік саяси ұстанымдарына орай “тап жаулары”, “жат пікірдегілер” және “әлеуметтік қауіпті элементтер” ретінде қудалады. [[Байтұрсынов|А.Байтұрсынов]], [[Бөкейханов|Ә.Бөкейханов]], [[Жұмабаев|М.Жұмабаев]], [[Аймауытов|Ж.Аймауытов]], [[Байділдин|Ә.Байділдин]], [[Әбілов|Д.Әбілов]], [[Тынышбаев|М.Тынышбаев]], [[Рысқұлов|Т.Рысқұлов]], т.б. қазақ қайраткерлері кеңестік Тоталитаризмнің құрбаны болды (қ. Саяси қуғын-сүргін). 2-дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезеңде де Тоталитаризм қысымшылығын [[Е.Бекмаханов]], [[Б.Сүлейменов]], [[Кенжебаев|Б.Кенжебаев]], [[Әуезов|М.Әуезов]], [[Қоңыратбаев|Ә.Қоңыратбаев]], [[Марғұлан|Ә.Марғұлан]], [[Сәтбаев|Қ.Сәтбаев]] сияқты қазақ зиялылары бастан кешті. Кеңестік Тоталитаризмге қарсы наразылық [[1960]] жылдан қарқын ала бастады. Бұған [[Мәскеу|Мәскеуде]] қазақстандық жастардың [[“Жас тұлпар”]] ұйымын құруы және [[1979]] ж. [[Целиноград|Целиноградта]] болған оқиғаның бой көрсетуі дәлел бола алады. [[1986]] жылғы желтоқсан оқиғасы кеңестік Тоталитаризмге қарсылықтың айқын көрінісі болып табылады.

<ref> Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.

==Пайдаланған әдебиет==

[[Қазақ энциклопедиясы]], 8 том.

[[Санат:Саясат]]

[[Санат:Саясаттану]]

 

{{wikify}}