Қолқанаттылар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
KamikazeBot (талқылау | үлесі) ш r2.6.4) (Боттың үстегені: ne:चमेरो |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Taxobox
| name = Қолқанаттылар
'''Қолқанаттылар'''<ref name="source1>Қазақ энциклопедиясы</ref> ([[латын тілі|латынша]] ''Chіroptera'') – сүтқоректілер класының отряды. <br />▼
| fossil_range = {{Fossil range|52|0}}<small>Early [[Eocene]] – Recent</small>
Қазба қалдықтары [[Еуропа]] мен [[Америка Құрама Штаттары|Солт. Америкада]] алғашқы [[эоцен]] қабатынан белгілі. Қолқанаттылар [[Арктика]] мен [[Антарктида|Антарктидадан]] және кейбір [[мұхит]] аралдарынан басқа құрлықтарда кеңінен таралған. Отряд 1000-ға жуық түрді біріктіреді. Олар [[итбас]] [[жарқанат]] (Megachіroptera) және [[жарқанат]] болып 2 отряд тармағына бөлінеді. Әсіресе, тропиктік, субтропиктік аймақтарда көп кездеседі.Дене тұрқы 2,5 – 40 [[сантиметр]], салмағы 2–900 [[грамм]]. Денесі жалпақ, түсі сұр, қоңыр, қара-сұр, тері жамылғысы жұмсақ, үлпілдек. Төсінде бұлшық еттер орналасқан қыр сүйегі болады. Бұғана сүйектері жақсы жетілген, жауырыны жалпақ. Алдыңғы [[Аяқ|аяқтары]] ұшу қанатына айналған. Білек, алақан сүйектері және саусақтары (бірінші саусақтан басқалары) ұзын, аралары тері жарғақпен жалғасқан. Көпшілігінің құйрығы бар, әдетте ол ұшу жарғағымен байланысады. Сезім [[Мүше|мүшелері]], иіс сезу, есту мүшесі жақсы дамыған, көру мүшесі нашар жетілген. Қолқанаттылар шығарған ультрадыбыстарын әр түрлі заттарға соғылып қайтадан қайтқан жаңғырық түрінде қабылдайды. Қолқанаттылардың кейбір түрлерінде жылдың салқын маусымдарында дене қызуы қоршаған орта температурасына байланысты –7,5 градустан 48,5 градусқа дейін өзгеріп тұрады. Аталықтары жыныс жағынан көктемнен күзге дейін, аналықтары күзден көктемге дейін жетіледі. Осыған орай, шағылысу көктемде, жаздың аяғында, не күздің басында жүзеге асады. [[Жыл|Жылына]] 1, кейде 2 рет шағылысып, көпшілігі 1–2, кейде ғана 3 ұрпақ әкеледі. Ұрпақтары тез жетіліп, 30-45 күнде өз бетінше тіршілік ете бастайды. Көпшілігі 8–9 жыл өмір сүреді. Қолқанаттылар, негізінен, жәндікқоректілер ([[жарқанат]]), кейбіреулері өсімдік жемісімен және шырынымен (итбас жарқанат) қоректенсе, кей түрлері (десмодтар) [[жануарлар]] мен [[Адам|адамдардың]] [[Қан|қанын]] сорады. [[Су]] ішеді. Індерді, үңгірлерді, қуыстарды, үй шатырларын, [[ағаш]] қуыстарын паналайды. Топтанып тіршілік етеді. Демалу кезінде басын төмен салбыратып ілініп тұрады. Қолқанаттылар қиы (гуано) – құнарлы [[Азот|азотты]] тыңайтқыш. <br />▼
| image = Big-eared-townsend-fledermaus.jpg
| image_width = 240px
| image_caption = ''Corynorhinus townsendii''
| regnum = [[Жануарлар]]
| phylum = [[Хордалылар]]
| classis = [[Сүтқоректілер]]
| infraclassis = [[Eutheria]]
| superordo = [[Laurasiatheria]]<ref name="classification">{{cite journal| quote=Several molecular studies have shown that Chiroptera belong to the Laurasiatheria (represented by carnivores, pangolins, cetartiodactyls, eulipotyphlans, and perissodactyls) and are only distantly related to dermopterans, scandentians, and primates (Nikaido et al. 2000; Lin and Penny 2001; Madsen et al. 2001; Murphy et al. 2001''a'', 2001''b''; Van Den Bussche and Hoofer 2004).| title=A Nuclear DNA Phylogenetic Perspective on the Evolution of Echolocation and Historical Biogeography of Extant Bats (Chiroptera)| doi=10.1093/molbev/msi180| year=2005 |author=Eick et al.| journal=Molecular Biology and Evolution| volume=22| page=1869| pmid=15930153| last2=Jacobs| first2=DS| last3=Matthee| first3=CA| issue=9}}</ref>
| ordo = '''Chiroptera'''
| ordo_authority = [[Johann Friedrich Blumenbach|Blumenbach]], 1779
| subdivision_ranks =
| subdivision =
| range_map = Chiroptera.dist.gif
| range_map_width = 240px
| range_map_caption =
}}
▲'''Қолқанаттылар'''<ref name="source1>Қазақ энциклопедиясы</ref> (
▲Қазба қалдықтары [[Еуропа]] мен [[Солтүстік Америка
Медицинада қолқанаттылардың дене қызуының төмендейтін ерекшелігі зерттеліп, оларды кейбір ауруларды емдеуге қолданады. Қолқанаттылар құтыру, т.б. ауруларды, үй малдарының түрлі індеттерін де таратады. Сирек кездесетін 8 түрі және 4 түр тармағы Халықаралық табиғат қорғау одағының, 5 түрі [[Қазақстан|Қазақстанның]] “[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына]]” енгізілген.<br />
==Пайдаланған
<references/>
{{zoology-stub}}
{{wikify}}
| |||