Құрылық-әуе ортасы

Құрылық-әуе ортасы

Эволюция кезінде әуе-құрылық ортасы сулы ортадан кейін тірі организмдермен игерілді. Бұл орта үшін температура, жарық, ылғал, ауа құрамы маңызды факторлар болып табылады. Тірі организмдер үшін әсіресе көруге болатын (орта толқынды) жарықтың маңызы зор. Жарықтың әсерінен хлорофиллдердің түзілуі және биосферадағы аса маңызды процесс - фотосинтез жүреді. Күн энергиясының Жер бетіне түсуі жылдық маусымға және тәулік ұзақтығына байланысты. реализмдердің жарықтың тәуліктік ырғағыиа реакциясы, яғни, тәуліктің жарық (күн ұзақтығы) және қараңғы (түн ұзақтығы) ара қатынасы фотопериодизм (грекше photos - жарық, os - шеңберлі, айналым) деп аталады. Өсімдіктерде белсенділігі мен сапасымен қатар, жарықтың ұзақтығы әсер етеді . Өсімдіктер белсенділігінің тәуліктік және

Маусымдық режимі

Маусымдық режимі осыған байланысты. Олардың тіршілік процестерінің маусымдық ырғағы күзде - тәуліктің жарық бөлігінің қысқаруымен, көктемде - ұзаруымен анықталады. Осыған байланысты организмдерде күннің ұзақтығын сезінетіц механизмдер қалыптасқан. Олар дамудың көптеген процестеріқ маусымдық өзгерістерді сигнал ретінде қамтамасыз етіп отырады. Мысалы, жаз соңына қарай тәуліктің жарық мезгілінің қысқаруы өсу процесінің тежелуіне, қорлық заттардың жиналуына, тыныштық күйге ауысуына алып келеді. Қыс соңында, көктемде тәуліктің жарық мезгілінің ұзаруы өсімдіктердің гүлдеуін және дамудың басқа да кезеңдерін анықтайды (6 сурет). Қоңыржай және полярлық ендікгерде ұзақ күнді өсімдіктер (қара бидай, бидай, зығыр), субтропика жақта қысқа күнді өсімдіктер (темекі, хризантема, күріш, тары) кең таралған.

Фотопериодизм

Фотопериодизм жануарларда да байқалады: жұп құру, түлеу, қысқы үйқыға кету, миграция, күн ұзақтығына байланысты. Егер жер бетіне келіп жететін күн энергиясын 100% деп есептесек, оның шамамен 19% атмосферадан өту кезінде жүтылалы, 34% кері қарай атмосфераға шағылысады, тек 47% ғана жер бетіне тіке және шашыранды радиация ретінде жетеді. Тікелей түсетін күн радиациясы Бұл - толқын ұзындықтары 0,1-ден 30000 нм-ге дейінгі электромагниттік сәулелер. Жер бетіне түсетін радиациялардың ультракүлгін спектр бөлігіне шамамен 1-5%, орта толқынды жарықтың еншісіне 16-45% және инфрақызыл бөлігіне 49-84% тиесілі. Энергияның спектр бойынша бөлінуі атмосфераның салмағына, Күннің әртүрлі биіктікте орналасуына байланысты. Шашыранды радиацияның (кері шағылған сәуле) мөлшері Күн көкжиекке жақын орналасқанда және атмосфераның бұлдырлығы артқанда көбейеді. Бұлтсыз аспандағы радиацияның спектрлік

құрамы энергияның көптігімен (400-800 нм) сипатталады.

Ультракүлгін сәулелер

Ультракүлгін сәулелердің ішінде Жер бетіне тек ұзын толқынды сәулелері ғана (290-380 нм) жетеді, ал тіршілік үшін аса қауіпті қысқа толқынды ультракүлгін сәулелерді - солтүстік және онтүстік полюстерде 20-25 км, ал эквотор бойында 7-8 км биіктіктегі 0 3 молекуласынан тұратын атмосфераның озон қабаты өткізбейді. Ұзын толқынды ультракүлгін сәулелердің химиялық белсенділігі жоғары. Олардың мөлшері көп болса организмге қауіп тудырады, ал аздаған дозасы тіпті организмдер үшін пайдалы. 250-300 нм диапазонда ультракүлгін сәулелер бактерецидті әсер етіп, жануарларда стеролдан рахит ауруын болдырмайтын D витаминінің түзілуіне әсер етеді. 200-400 нм толқын ұзындықтары терінің қорғаныштық қызметін арттырып, адамның терісінің қараюына алып келеді.

Толқын ұзындығы

Ал толқын ұзындығы 750 нм-ден ұзын инфрақызыл сәулелер жылу береді. Жер бетінде жарық режимі әртүрлі. Кей жерлерге күн сәулесі көп түсетін болса, ал басқа бір жерлерде жарық мүлдем аз түседі. Сондықтан өсімдіктерде табиғи сұрыпталу процесі кезінде жарықтың әртүрлі жағдайларында өсуге бейімделушіліктері пайда болды. Жарыққа байланысты өсімдіктерді үш экологиялық топқа бөледі: гелиофиттер - жарық сүйгіш өсімдіктер, социофиттер - көлеңке сүйгіш өсімдіктер және факультативті гелиофиттер - көлеңкеге төзімді өсімдіктер.

Гелиофиттер

Гелиофиттер немесе жарың сүйгіш өсімдіктер - күн сәулесі жақсы түсетін ашық кеңістікте өсетін өсімдіктер. Мысалы үшін оларға көптеген шабындық, дала, шөл және шөлейт өсімдіктері, орманның биік ағаштары жатады. Әдетте олардың жапырақтары Қалыңдау, мезофилл және эпидермис клеткалары майда болып келеді. Бұған құрғақ аймақтарда (шөл, дала, саванна) өсетін асыл тұқымдастары, амаранттар, алабұта тұқымдасына жататын Және т.б. өсімдіктер жатады.

Сциофиттер

Сциофиттер немесе көлеңке сүйгіш өсімдіктер - жарық аз жерде өсетін өсімдіктер. Бұларға фитоценоздың төменгі саумалдық (Oxalis acetosella), құсықшөп (Asarum europaeum), жасыл мүктер, плаундар жатады. Жарықтың 0,1-0,2%-да тек мүктер мен селягинеллалар өседі. Плаундардың өсуі үшін күндізгі жарықтың 0,25-0,5%-да жеткілікті. Ал гүлді өсімдіктер әдетте аспан Бұлт кезде жарықтың мөлшері 0,5-1% кемболмайтын жерлерде өседі.

Факультативті гелиофиттер

Факультативті гелиофиттер немесе көлеңкеге төзімді өсімдіктер - жарықтың көп мөлшерінде де және аз мөлшерінде де өсе беретін өсімдіктердің үлкен тобы. Оларға жөке (TUia cordatci), мойыл (Podus racemosa), бүлдірген (Fragaria vesca) және шалғьндықта, орман алаңқайларында өсетін көптеген өсімдіктер жатады. Жарық сүйгіш және көлеңке сүйгіш өсімдіктердің ерекшеліктерін салыстыра отырып олардың анатомиялық , морфологиялық және физиологиялық айырмашылықтары әртүрлі екенін көруге болады (4 кесте, 7 сурет). Жануарлар үшін күннің жарығы жасыл өсімдіктердегідей аса қажетті емес. Алайда жануарлар өмірінде жарықтың маңызы орасан зор. Осыған байланысты жануарларды фотофиллдер (жарық сүйгіш) және фотофобтар (көлеңке сүйгіш) деп ажыратады. Жарық жануарлар үшін кеңістікте бағдар алу, көру үшін қажет. Жарық арқылы жануарлар сыртқы әлем туралы ақпараттар алып отырады. Жануарларда көздің дамуы жүйке жүйесінің дамуымен қатар жүріп отырды.