Шағатай тілі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
2-жол:
|name=Шағатай тілі
|region=[[Орталық Азия]], [[Хорасан]]
|extinct=[[1990]] жылдарыжж. ?
|familycolor=Алтай
|fam1=[[Алтай тілдері|Алтай]]
|fam2=[[Түркі тілдері|Түркі]]
|fam3=[[Батыс түркі тілдері|Батыс түркі]]
|fam3fam4=Шағатай
|iso2=chg
|iso3=chg}}
'''Шағатай тілі''' ({{lang|chg|'''جغتای'''}} — ''Жағатой''; [[Ұйғыр тілі{{lang-ug|ұйғырша]]: '''چاغاتاي'''}} — ''Чағатай''; [[Өзбек тілі{{lang-uz|өзбекше]]: '''ﭼىﻐﺎتوي''' - ''Chig`atoy'')  — бір кездері [[Орталық Азия]]да кең таралған, қазір өлі тілге айналған [[Түркі тілдері|түркі тілі]]. «Шағатай» сөзі [[Шағатай ұлысы]]ның атынан келіп шыққан. Шағатай хандығы [[Шыңғыс хан]]ның екінші ұлы [[Шағатай хан]]ның атымен аталған. Осы тілде сөйлеген көптеген [[Шағатай түріктері]] мен [[татарлар]] өздерін Шағатайдың ұрпақтарына жатқызған.
 
== Тарихы ==
Line 21 ⟶ 22:
Шағатай тілінің гүлденуі [[Ақсақ Темір]] әулетінің кезінде орын алады. [[Ақсақ Темір]]дің өзінің өмірбаяны мен оның ұрпағы, [[Моғол империясы]]ның негізін қалаушы [[Бабыр]]дың атақты [[Бабырнама]]сы шағатай түркі тілінде жазылған. 20-шы ғасырдың басында кеңес үкіметінің [[Орталық Азия]]да жүргізген өзгерістеріне дейін шағатай тілі жалпыға бірдей әдеби тілі болып қала берді.
 
Қазіргі түркі тілдерінің ішіндегі шағатай тіліне ең жақындары  — [[Өзбек тілі|өзбек]] және [[Ұйғыр тілі|ұйғыр]] тілдері. Ал өзбектер тіпті өзбек тілі тікелей шағатай тілінен өрбіген, ал шағатай әдебиеті өзбек әдебиетінің бір бөлігі деп қарастырады. 1921 жылдан бастап Өзбекістанда шағатай тілінің орнына өзбек тілі (сол кезде қыпшақ диалектілерінің негізінде) қолданыла бастаған.
'''Берендек'''<ref>Берендек  — ежелгі орыс жылнамаларындағы «берендеи» (берінділер) болған шығар?</ref> атты ортағасырлық көшпелі халықтың тілі де зерттей келе шағатай тілі болып шықты.
 
[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tuk Ethnologue] тізімінің дерегі бойынша, [[Ауғаныстан]]да қолданылатын «шағатай тілі» [[түрікмен тілі]]нің «теке» тайпасы диалектінің аты болып шықты. Орталық Азияның басқа жерлеріндегідей, Түрікменстанда да шағатай тілі әдеби тіл ретінде 18-ші ғасырдың аяғына дейін қолданылып, түрікмен тіліне ықпал етіп келді. Бірақ екі тіл түркі тілдерінің екі басқа тармақтарына жататындықтан, олардың арасында елеулі айырмашылықтар да бар.
Line 66 ⟶ 67:
 
== Шағатай тілінің оқулықтары ==
* Eckmann, János, ''Chagatay Manual''. (Indiana University publications: Uralic and Altaic series ; 60). Bloomington, Ind. : Indiana University, 1966.  — ''Reprinted edition'': Richmond: Curzon Press, 1997, ISBN-10: 0-7007-0860-X ISBN-13: 978-0-7007-0860-4 [http://www.amazon.com/dp/070070860X]
* Bodrogligeti, András J. E., ''A Grammar of Chagatay''. (Languages of the World: Materials ; 155). München: LINCOM Europa, 2001. (Repr. 2007), ISBN 3-89586-563-X [http://www.amazon.de/dp/389586563X]
 
Line 78 ⟶ 79:
{{Turkic languages}}
 
[[Санат:ТүркіБатычс түркі тілдері]]
[[Санат:Өлі тілдер]]
[[Санат:Классикалық тілдер]]