Демократиялық режим: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Жаңа бетте: '''Демократиялық режим''' - биліктің республикалық формасымен байланысты тарихта прогрес... |
Bailarbekov (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Демократиялық режим'''<ref>Теориялық саясаттану. Оқулық. — Алматы: Издательский центр ОФППИ «Интерлигал», 2005. ISBN 9965-537-99-2</ref>
Мұндай режимде ел халқының кең
әлеуметтік жіктері, халық, демос (гр.сөзі ''demos'' — [[халық]])
қоғамды, қоғамдық істерді басқарып, билікті жүзеге асырады. [[Демократия]] — әлеуметтік өмір агенттері өздері құрған
билік құрылымында шешімдердің қабылдануына тең дәрежеде қатыса алатын басқару формасы болып саналады.
Демократияны ерекше әлеуметтік құндылық дей отырып, ежелгі грек ойшылы [[Демокрит |Демокрит]] былай деген: "Демок-
ратиядағы кедейлік патша кезіндегі молшылықтан (азаматтардың) қаншалық артық болса, еріктілік құлдыққа қара-
ғанда соншалық жақсы".
Демократия өз тамырын алғашқы басқару құрылымдары
мен шешімдерді әлеуметтік өмірдің қатысушылары тікелей
өздері қабылдаған қоғамньщ мемлекетке дейінгі кезеңінен
алады. Тарихи өдебиетте, саяси ойлар тарихында, негізі
Афины қала-мемлекетінің ерікті ата-анадан туған азаматта-
ры болған ежелгігректік афины демократиясы толықтай
сипатталған.
Алайда [[Афина|Афины]] қала-мемлекетінің ересек тұрғындарының
барлығының бірдей биліктік мәселелерді шешуге қатысу
құқығы болмады. Қатысу қүқығына құлдар, өте ірі қала-порт,
экономикалық өмірдің орталығы Афиныға сауда, қолөнер,
экономикалық пайда үшін келген әр түрлі тектегі келімсекгер
ие бола алмады. Афинылық демократия туыстық және
сословиелік құрылымдардан шыққандықтан, ондағы демок-
ратиялық режимді қалыптастыратын әлеуметтік өмірдің агенті
Афины азаматы, яғни ерікті ата-анадан туған, жынысы ер,
жасьі кәмелетке толған афинылық болатьш.
Қоғамдық істерді шешу мен шешімдерді қабылдауға мүдделі
адамдардың барлығының демократиялық жолмен қатысуы
көптеген елдердің тарихьшда болды. Мысалы, орыс тарихи
өдебиетінде, [[Ресей|Ресейдің]] саяси ойлар тарихында Новгород вечесі,
казактар алқасы, боярлар думасы, дворяндар жиналысы,
земство ерекше орын алады.
[[Шыңғыс хан|Шыңғыс]] ұрпақтарының және оған жақын адамдардың
ортасынан жоғары билеушіні — ханды сайлауы, жерлерде
жергілікті билеушілер — билердің сайлануы, ашық пікір алы-
судың негізінде жайылым бөлісу, сыртқы басқыншылардан
қорғану және т.б. өмірлік маңызды шешімдердің қабылда-
нуы [[Қазақ хандығы|Қазақ хандығының]] тарихында да орын алған
Алайда құрылымданған [[Сословие|сословиелерге]], таптарға,
әлеуметтік, этникалық, кәсіби, жыныстық, жас ерекшеліктік
және басқа да топтарға бөлінген қоғамда жүзеге асатын де-
мократиялық басқару, тиісті түрде модификацияланбауы
мүмкін емес.
Сондықтан біз демократияны қоғамның саяси құрылы-
мы ретінде, саяси режим ретінде қдрастырамыз.
Мемлекеттік билікті ұйымдастыру формасы мен саяси
жүйе ретіндегі қазіргі кездегі демократия өкілдік демокра-
тия түріңде қызмет етіп, дамиды.
Әлеуметтік тұтастықты қамтамасыз ететін саяси режим
ретіндегі демократияның басты ерекшеліктер бар.
==Еркіндік принципі==
Бұл принңиптің салтанат құруы
саяси режимнің креативті әлеуетін көтереді. Адамның
қоғамдық істерді басқаруға қатысу мүмкіншілігі кеңейе
түседі. Тұлға өз ойын айтуға және өзін танытуға кең
мүмкіндік алады және ол тек Құқықтық нормалармен ғана
шектеледі.
==Саяси бәсекелестік==
Қоғамның саяси элитасы деклара-
циялар жариялау, уәделер беру, қоғамдық өмірдің маңыз-
ды проблемаларының шешімдері берілген әлеуметтік бағ-
дарламаларды жасақгау арқылы [[Халық|халықтың]] назарын өздеріне
аударып, қолдауына ие болу үшін ашық күрес жүргізетін
бәсекелес саяси күштерге бөлінеді.
Билікті, оның шешімдері мен акцияларын, олардың
салдарын үнемі сыни тұрғыда бағалайтын және жариялы,
ашық сынау жолымен қоғамдық көзқарасты қалыптасты-
ратын оппозициялық саяси элитаның көмегімен жүзеге асады.
Биліктің белдеулік тұрғыдан атқарушы, заң шығару-
шы және сот билігі болып бөлінуіне, сондай-ақ оның құры-
лысы түрлеріне (унитарлық, федеративті, конфедеративті);
жергілікті жердегі өзін-өзі басқару органдарының күшею
мүмкіндігіне (билікті тікелей жергілікті жерлерде жүзеге асы-
ратын биліктің төменгі тармақтарындағы билік өкілеттігі)
байланысты жүзеге асатын мемлекеттік биліктің құрылым-
дық икемділігі.
==Демократиялық режимнің саяси жаңалықтарды кзбылдай
білу қабілеті==
Ол демократияның саяси жүйе ретінде
беріктіктің, тұрақтылықтың қажетті қорына ие бола оты-
рып, сыртқы өсерлерді белсенді қабылдауы мүмкіндігімен,
оларға лайықты жауап бере алуымен, тіпті кджет болған жағ-
дайда бейімделуімен, өзін-өзі жетілдіруімен анықтальшады.
==Саяси кдтынастар субъектілерінің іс-әрекеті мен кдометі
үшін саяси кеңістік жасау==
Мемлекеттік билік пен азамат-
тық қоғамның өзара бірлесіп қызмет етуін, сондай-ақ олар-
дың әр түрлі ұйымдастыру формаларын, әдістерін, күштері
мен құралдарын қамтитын терең тізбектелген саяси жүйе
қалыптасады.
Саяси режим ретіндегі демократияның және қызмет ат-
қарып отырған саяси мәдениеттің басты белгісі — тұлға-
ның Құқықтық қорғалуы. Демократиялық режим — консти-
туциялық режим. [[Конституция]] баптарында тұлғаның негізгі
Құқықтары мен олардың кепілдіктері жазылған.
==Демократиялық қоғамдағы саяси және идеологиялық
плюрализм==
Әрқилы саяси тенденциялар мен олардың
ұйымдық кдлыптасуы, саяси ойлары, әрекеттері пайда бо-
латын көпсубъектілі қоғам ретінде сипаттайды.
Азаматтардың саяси белсенділігі азаматтық қоғам ин-
ституттарын ұйымдастыруға алып келеді, онда азаматтар-
дың мемлекеттік билік құрылымдарынан тәуелсіз саяси
өмірге қатысуға ынтасы өзін-өзі ұйымдастыру, өз
қайраткерлігі мен өзін-өзі басқару жолымен жүзеге асады.
Бірақ азаматтық қоғам құрылымдары Конституция мен
мемлекет зандары белгілеген шеңберде ұйымдасып, қыз-
мет істеуі тиіс. Мемлекеттік билік пен азаматтық қоғамның
бірлесіп қызмет етуі конституциялық нормалармен және
мемлекет зандарымен анықталынады.
Мемлекеттік билік пен азаматтық қоғамның құрылым-
дары қоғамның тәуелсіз элементтері ретінде қызмет етуі
тиіс. Мемлекеттік билік азаматтық қоғам институттарының
бақылауында болады, себебі олар мемлекеттік биліктің
калыптасуына, оның саясатын түзеп, жузеғе асуына белсенді
түрде ат салысады.
<ref name=a1>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: «ЭКО» ҒӨФ. [[2006]]. – 569 б. ISBN 9965-808-89-9</ref>
== Пайдаланылған әдебиеттер ==
| |||