Конституция: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[FileСурет:Constitution of RK.jpg|thumb|[[Қазақстан Республикасының Конституциясы]] 1995 жылы 30 тамызда қабылданған]]

'''Конституция, Ата заң''' — [[мемлекет|мемлекеттің]]тің Негізгі [[Заң|Заңы]]ы, елдегі барлық басқа заңдарға қатысты жоғары заңды күшке ие заң немесе заңдар тобы. Конституция осы заманғы мемлекеттіліктің маңызды белгісі, мемлекеттің бастапқы саяси және құқықтық құжаты болып табылады. Қазіргі кезде [[Парсылар|Парсы]] шығанағындағы кейбір [[абсолютті монархия|абсолютті монархияларда]]ларда ([[Сауд Арабиясы|Сауд Арабиясында]]нда, [[Оман|Оманда]]да) ғана Конституция жоқ. Мемлекеттің барлық басқа заңдары оның қағидаларына барынша сәйкестендіріле отырып қабылданады. Конституциялық қағидалардың бұзылуы өте елеулі құқық бұзушылық болып табылады.

Қазіргі әлемдік тәжірибеде жаңа Конституция қабылдаудың түрлі тәсілдері қолданылады. Атап айтқанда, Конституцияны [[парламент]], [[құрылтай]] жиналысы, [[референдум]] қабылдайды немесе аралас тәсілдермен қабылданады. [[Украина|Украинаның]]ның, [[Молдова|Молдованың]]ның, [[Грузия|Грузияның]]ның, [[Өзбекстан|Өзбекстанның]]ның қолданыстағы Конституциялары парламенттік жолмен қабылданды. [[Болгария|Болгарияның]]ның, [[Румыния|Румынияның]]ның, [[Камбоджа|Камбоджаның]]ның, [[Бразилия|Бразилияның]]ның, [[Колумбия|Колумбияның]]ның Конституциялары Құрылтай жиналысында қабылданды. Қазақстанның ([[1995]] жылғы), [[Ресей|Ресейдің]]дің Конституциялары, сондай-ақ [[ Беларусь|Беларусьтің]]тің Негізгі Заңының қазіргі редакциясы мемлекет басшысының басшылығымен әзірленіп, бүкілхалықтық [[референдум|референдумда]]да қабылданды. [[Армения|Арменияның]]ның, [[Әзербайжан|Әзербайжанның]]ның, [[Литва|Литваның]]ның, [[Тәжікстан|Тәжікстанның]]ның Конституцияларын парламент қабылдап, кейін референдумда бекітілді.

== Конституционализм ==

Конституционализм - [французша Constitutionalisme, латынша Constitutio - заң] - a) бастапқыда - [[саясат|саясатта]]та, мемлекеттік құқықтағы [[конституциялық монархия|конституциялық монархияны]]ны ең қолайлы басқару түрі ретінде мойындайтын бағыт; ә) негізгі заңның (конституцияның) әліппесін немесе жоғары заңдық күші бар мемлекеттің аса маңызды заңдар жинағын, конституциялық процедуралар мен ұстанымдарды қатаң ұстану принципі; заң билігі үстемдік құратын тәртіп, яғни мемлекеттік органдар өз бетінше емес, құқықтық ережелерге сәйкес әрекет етеді;

== Конституциялық кеңес ==

Конституциялық кеңес - [[Қазақстан Республикасы|Қазақстан Республикасының]]ның бүкіл аумағында Конституциясының үстінен қарауды қамтамасыз ететін [[мемлекеттік орган]] болып саналады. Конституциялық қадағалаудың үшінші, француздық моделінің үлгісі ретінде Конституциялық Кеңес өкілеттігін жүзеге асырған кезде мемлекеттік органдарға, ұйымдарға, лауазымды тұлғалар мен азаматтарға тәуелді емес, тек Конституцияға бағынады әрі саяси және басқадай себептерге сүйене алмайды. Конституциялық Кеңес өз іс-әрекетінің процесінде, барлық жағдайда, соттардың және өзге де мемлекеттік органдардың құзыретіне жататын мәселелерді анықтаудан және зерттеуден тартынуға міндетті. Конституциялық Кеңес өкілеттігі, қызметінің ұйымдастырылуы және кепілдігі жағынан соттарға көбірек жуықтағанымен, билік тармақтарының бірде-біреуіне бірікпейді.

== Конституциялық сот ==

Конституциялық сот - бір-қатар елдердегі конституциялық бақылау бірден-бір немесе басты міндеті болып табылатын ерекше орган. Жоғарғы соттардан әзгеше түрде ол жалпы соттар жүйесіне кірмейді. Бір елдерде (мысалы Ресейде) ол ерекше санаттағы сот деп саналып, тиісінше сот жүйесіне кіреді, екінші бір елдерде (мысалы [[Германия|Германияда]]да, [[Италия|Италияда]]да, [[Румыния|Румынияда]]да, [[Болгария|Болгарияда]]да, [[Монғолия|Монғолияда]]да) сот билігіне жатпайтын ерекше бақылау органы болып табыла¬ды. Конституциялық Соттың мүшелеріне парламент сайлайды (Германияда, [[Хорватия|Хорватияда]]да), не мемлекет басшысы тағайындайды (Кипрде); кейде Конституциялық Сот мүшелерін [[парламент|парламенттер]]тер, басқа да билік және әділет органдары тағайындайды. Конституциялық бақылау жасаумен қатар Конституциялық Соттың конституцияны түсіндіруге, саяси партиялар қызметінің конституцияға сәйкестігі мәселесін шешуге, құзырет туралы дауларды қарауға, т.б. Құқығы бар. [[Қазақстан Республикасы|Қазақстан Республикасында]]нда Конституциялық Сот 1995 жылға дейін елімізде нормативтік актілердің Конституцияға сай келуін қадағалайтын орган болып келді. Ол 1992 жылы 6 маусымда қабылданған "Қазақстан Республикасының Конституциялық соты туралы" Қазақстан Республикасының Заңы негізінде құрылды. "Қазақстан Республикасының Конституциялық сотын сайлау туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1992 жылғы 2 шілдедегі Қаулысымен Конституциялық Сот құрамы 11 адамнан жасақталды. Тиісті заңға және 1993 жыл¬ғы Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес Конституциялық Сот республика Конституциясын қорғау жөніндегі сот билігінің жоғары органы болып табылады. Оған Конституцияны қорғау және оның мәртебелілігігі қам¬тамасыз ету міндеті жүктелді және оның зандар мен өзге де құжаттарды Конституцияға сай емес деп табуы республика аумағында олардың күшін жояды деп корсетілді. "Қазақстан Республикасы Конституциялық соты туралы" Заңда анықталғандай, бұл органның құзыретіне актілердің конституциялылығын қараумен қатар, Қазақстан Республикасы Президентінің, Министрлер Кабинеті мүшелерінің Жоғарғы сот пен Жоғарғы төрелік сот төрағаларының, Бас прокурордың, Қазақстан Республикасы дипломатиялық, өзге де өкілдіктерінің өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату туралы мәселе қозғалған ретте олардың Республика Конституциясы мен заңдарын сақтауы туралы қорытынды беру, азаматтардың конституциялық құқығына қатысты құқық қолдану тәжірибесінің Конституцияға сай келуі тура¬лы істерді қарау, тиісті заңда көрсетілген нақты мәселелер бойынша іс қозғау, т.б. жатты. 1995 жылы конституцияға сәйкес Конституциялық Соттың орнына сот жүйесіне кірмейтін Конституциялық Кеңес құрылды.

== Ішкі сілтемелер ==

* [[Қазақстан Конституциясы]]

* [[Заң]]

== Сыртқы сілтемелер ==

* [http://www.azattyq.org/content/article/1175478.html Қазақстан Конституциясының қабылданғанына он екі жыл толды ]

* [http://shkola5-balkhash.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=274:q-q-&catid=12:2010-11-10-04-12-51&Itemid=64 "Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы.]

* [http://thenews.kz/2011/01/07/676381.html ҚР Президенті Н.Назарбаев ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламент ұсынысын қабылдамады]

* [http://www.bnews.kz/kk/news/post/42701/ Елбасы ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламент ұсынысын қабылдамады]

* [http://www.constcouncil.kz/kaz/norpb/constrk/ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯСЫ]

* [http://www.constcouncil.kz/rus/norpb/constrk/ КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН] {{ru icon}}

== Пайдаланған әдебиет ==