Газ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Бот: Санат:Г дегеннен аластатты |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
3-жол:
Нақты (реал) газдар. Газдың тығыздығы артқан сайын оның қасиеттері идеал газ күйінен ауытқи бастайды. Бұл жағдайда соқтығысулардың рөлі артып, молекулалардың мөлшерлері мен олардың өзара әсерлерін ескермеуге болмай қалады. Мұндай газды нақты (реал) газ деп атайды.
Газ алмасу, [[биология|биологияда]] – организм мен оны қоршаған орта арасындағы газ алмасу процесі. Адам мен жануарлар организмі тыныс алу кезінде сыртқы ортадан оттекті сіңіріп, өзінен көмі қышқыл газын және зат алмасу нәтижесінде пайда болатын әр түрлі газ қоспаларын сыртқа шығарады. Газ алмасусыз тірі организмде зат және энергия алмасуы дұрыс жүрмейді. Зат алмасу процесінің нәтижесінде организм сіңірген қоректік заттардың ([[белок]], [[көмірсу]], [[май]]) құрамындағы химиялық энергия бөлініп, организмнің тіршілік әрекетіне қажетті энергияға (мысалы, 1 литр оттек 4,7 – 5,0 ккал жылу береді) айналады. Организм пайдаланатын оттек пен одан бөлініп шығатын көмір қышқыл газдың мөлшері адамның жасына, тіршілік әрекетіне, атқаратын қызметіне, сыртқы ортаның температурасына және тағамның құрамына байланысты өзгеріп тұрады. Адам жұмыс істегенде, ауа райы салқындағанда, калориялы тамақ ішкенде организмдегі газ алмасу күшейе түседі. Демалыс кезінде, ұйықтағанда газ алмасу төмендейді. Газ алмасу арқылы организмдегі энергия мөлшерін анықтауға болады. Газ алмасу процесі кезінде организм оттекті көп мөлшерде пайдаланса, барлық дене мүшелерінің қызметі артып, тыныс алу және қан айналысы жақсарады, осыған байланысты қанның физикалық-химиялық құрамы да өзгереді. Газ алмасу бір клеткалы қарапайымдыларда, олардың бүтіндей денесі арқылы, көп клеткалы жануарларда арнаулы тыныс мүшелері (кеңірдек, желбезек, өкпе) арқылы жүреді. Өсімдіктердегі газ алмасу жануарлар мен адам организміндегіден өзгеше болады. Тірі организмдер сияқты өсімдіктер де барлық мүшелері арқылы тыныс алады, тыныс алу процесі өсімдіктің өсіп келе жатқан жас мүшелері мен тіндерінде, әсіресе, жапырақтарында күшті, ал сабағы мен тамырында баяу жүреді. Өсімдіктер тыныс алған кезде, керісінше, ауадан көмір қышқыл газ сіңіріліп, оттек бөлінеді.
Химиялық заттардың кейбіреулері [[газ]] күйінде болады, мысалы, Н<sub>2</sub>, O<sub>2</sub>, N<sub>2</sub>, Сl<sub>2</sub>, т.б. Бұлардан басқа күрделі заттар да газ күйінде бола алады: СO<sub>2</sub>, SO<sub>2</sub>, СН<sub>4</sub>, HCl, H<sub>2</sub>S, т.б. Газ күйіндегі заттар газ заңдарына бағынатыны белгілі, оларды сендер [[физика]] курсынан білесіңдер.<br>
Газдардың күйін сипаттайтын шамалар: [[қысым]], [[көлем]], [[температура]]. Газдарды сипаттағанда көбінесе қысым мен температураны тұрақты етіп алып, көлемнің өзгерістерін қарастырамыз, көлемнің өзгерісі газдар үшін деңгейлес болады, себебі олардың молекулааралық қашықтықтары шамамен бірдей.
Физика курсынан тығыздық дегеніміз газдың көлем бірлігінің массасы екендігін білесіңдер:
:<math>\rho = \frac{m}{V};</math> г/л бұдан <math>\nu = \frac{m}{M}</math>
Біз осыған дейін қарастырған газдардың тығыздықтары бойынша олардың 1 молінің алатын көлемін есептейік:
{| class="wikitable"
|-
! Газ !! H<sub>2</sub> !! O<sub>2</sub> !! N<sub>2</sub> !! O<sub>3</sub> !! CO<sub>2</sub>
|-
| <math>\rho</math>, г/л || 0,089 || 1,43 || 1,25 || 2,143 || 1,946
|-
| M, г/моль || 2 || 32 || 28 || 48 || 44
|-
| m , г || 2 || 32 || 28 || 48 || 44
|-
| N , молекула || 6,02•10<sup>23</sup> || 6,02•10<sup>23</sup> || 6,02•10<sup>23</sup>|| 6,02•10<sup>23</sup>|| 6,02•10<sup>23</sup>
|}
Енді осы газдардың 1 молінің көлемдерін тапсақ:
[[Сурет:22.4.PNG|right|500px]]
:<math>V(H_2) = \frac{2}{0,089} = 22,47</math> л;
:<math>V(O_2) = \frac{32}{1,43} = 22,37</math> л;
:<math>V(N_2) = \frac{28}{1,25} = 22,4</math> л;
:<math>V(O_3) = \frac{48}{2,143} = 22,39</math> л;
:<math>V(CO_2) = \frac{44}{1,964} = 22,4</math> л;
:<math>V_m = 22,4</math> л/моль.
Осы есептеулерден көрініп тұрғандай 1 моль газдың көлемі шамамен бірдей екен, оның сандық мәні 22,4 л. Мольдік көлем (V<sub>m</sub>) t<sup>0</sup>С = 0<sup>0</sup>С, р = 1 атм = 101,3 кПа жағдайында анықталған, бұл қалыпты жағдай (қ.ж.) деп аталады (14-сурет).
<math>V_m = \frac{V}{\nu}</math> => <math>\nu = \frac{V}{V_m}</math>; ендеше <math>\nu = \frac{m}{M} = \frac{N}{N_A} = \frac{V}{V_m}</math>
Бірдей жағдайда алынған газдардың тең көлемдерінде [[молекула]] сандары бірдей болады. Бұл - Авогадро заңы. Ол 1811 жылы ашылған.<br>
Химияда тығыздықтан басқа ''салыстырмалы тығыздық'' деген түсінік те пайдаланылады.
'''Бірдей жағдайда тең көлемде алынған ғаздардың массаларының қатынасын салыстырмалы тығыздық деп атайды.'''
:<math>D = \frac{m(1)}{m(2)} = \frac{M(1)}{M(2)}</math>
Бір газдың екінші газбен салыстырғандағы тығыздығы олардың молярлық массаларының қатынасындай болады. Салыстырмалы тығыздық сутегі мен ауа бойынша беріледі.
:Сонда
::<math>D_{H_2} = \frac{M(x)}{M(H_2)}</math>
::<math>D_{aya} = \frac{M(x)}{aya}</math>
:М(Н<sub>2</sub>) = 2 г/моль;
:М(ауа) = 29 г/моль
:М{х) = 2D(H<sub>2</sub>); М(х) = 29D(aya), мұндағы х - белгісіз газдың мольдік массасы.<br>
Қалыпты жағдайдағы газдың тығыздығы мына формуламен анықталады:
:<math>\rho = \frac{M}{V_m}</math>(г/л)<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің сыныбына арналған оқулық. Усманова М.Б., Сақариянова Қ.Н. –Алматы: Атамұра, 2009. - 216 бет. ISBN9965-34-887</ref>
==Аралас газ==
Қатты отынды ауа және су буының қоспасымен газдандыру кезінде түзілетін газ тәрізді өнім.
| |||