Ядролық қару: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Робот: избранная статья la:Bomba atomica
ш Robot: Fixing wiki syntax
13-жол:
== Атом бомбасын сынау ==
[[Сурет:Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg|left|400px|thumb| Ядролық жарылыс]]
Бірінші жарылыс [[Аламогордо]]дағы сынақ полигонында 1945 жылғы 16 шілдеде жасалды. 1945 ж. тамызда әр қайсысының қуаттыдығы 20 кт болатын 2 [[атом]] [[бомба]]сы [[Жапония]]ның [[Хиросима]] (8 тамыз) мен [[Нагасаки]] (9 тамыз) қаласына тасталып, үлкен адам шығынына ұшыратты ([[Хиросима]]да 140 мыңдай, [[Нагасаки]]да 75 мыңға жуық адам). [[КСРО]]-да академик И.В. Курчатов басқарған ғалымдар тобы ядролық қару жасады. 1947 ж. [[Кеңес үкіметі]] [[КСРО]] үшін [[атом]] бомбасының құпиясы жоқ екендігін мәлімдеді. 1949 ж. тамызда [[КСРО]]-да [[Семей]] полигонында бірінші [[атом]] бомбасын сынау өткізілді. 1952 ж. 1 қарашада [[АҚШ]]-та қуаттылығы 3 мт термоядролық қондырғы жарылды. [[Авиация]]лық бомба түріндегі термоядролық қару АҚШ-та 1954 ж. жасалды. [[КСРО]]-да термоядролық бомба 1953 жылдың 12 тамызында бірінші рет сынақтан өткізілді. 50-жылдардың ортасында [[АҚШ]] пен [[КСРО]]-да ядролық қаруды әр түрлі қашықтықтарға жеткізуге арналған әр түрлі кластар мен типтердегі тасығыштар жасалды. 1960 ж. [[КСРО]]-да [[Қарулы Күштер]]дің ерекше түрі – стратегиялық мақсаттағы ракеттік әскер құрылды. [[АҚШ]] пен [[КСРО]]-дан басқа Ядролық қару 1952 ж. 30 қазанда [[Ұлыбритания]]да, 1960 ж. 13 ақпанда [[Франция]]да, 1964 жылдың 16 қазанында [[Қытай]]да пайда болды. Кейіннен Ядролық қаруға [[Үндістан]] мен [[Пәкстан]] да ие болды. Қазіргі кезде кем дегенде 30 ел ғылыми-техникалық жағынан ядролық қару шығаруға дайын. [[АҚШ]]-та 1975 жылдың өзінде 30 мың бірліктен астам ядролық қару-жарақ түрі болды (әскери-әуе, әскери-теңіз күштері мен құрлықтағы әскерлердің иелігіндегі 80 мың стратегиялық және 22 мыңдай тактикалық түрі). Ядролық қаруды межеге жеткізу үшін әр түрлі алып [[ұшақ]]тар жасалып, олар тұрақты әскери дайындыққа келтірілді. 1976 жылдың қарсаңында [[АҚШ]]-тың стратегиялық шабуылдаушы күштерінің құрамында 1054 құрлықаралық баллистикалық зымырандар (“Титан-2”, “Минитмен-2”, “Минитмен-3”), 400-ден астам [[ұшақ]]тар (В-52 және В-111) болды, 41 [[атом]]дық сүңгуір қайық “Поларис А-3” және “Посейдон” зымырандарымен жарақтандырылды. Осы тектес атомдық қару түрлері басқа атомдық державаларда да жеткілікті дәрежеде. Сондықтан ядролық қару бүкіл адамзат үшін орасан қауіп болып есептеледі. Мысалы, [[Америка]] мамандарының есептеулері бойынша қуаттылығы 20 мт термоядролық қару 24 км радиустағы барлық тұрғын үйлерді жермен жексен етіп, оның эпицентрінен 140 км-ге дейінгі аралықтағы тіршілік иелерін жоя алады. [[Атом]] қуатын әскери мақсаттарға қолдануға байланысты қауіп [[халық]]тардың ядролық қаруға тыйым салу жолындағы қуатты қозғалысын тудырады. Ядролық қаруға [[халық]]аралық тыйым салу жолындағы маңызды кезең ауада, [[кеңістік]]те, су астында, аспанда Ядролық қаруларды сынауға тыйым салу туралы шарт (1963); [[мемлекет]]тердің [[Ай]]ды және т.б. аспан денелерін қоса алғанда аспан кеңістігін зерттеу және оны пайдалану бойынша іс-әрекет қағидалары туралы шарт (1967), Ядролық қаруды таратпау туралы шарт (1968); теңіздер және мұхиттер түбінде, олардың қойнауларында ядролық қарумен басқа да жаппай қырып-жоятын қаруларды орналастыруға тыйым салу туралы шарт (1971) болып табылады. [[БҰҰ]]-ның “[[Халық]]аралық қатынастарда күш қолданбау және ядролық қаруды қолдануға түпкілікті тыйым салу туралы” резолюциясы аса маңызды қадам болды. Кезінде [[КСРО]] мен [[АҚШ]] арасында жасалған “ядролық соғыстың туу қаупін азайтудың шаралары туралы келісім” (1971) де үлкен маңызға ие. Ол бойынша кездейсоқ немесе рұқсат етілмеген жағдайда ядролық қаруды қолдануға ескерту қарастырылған. [[Ракета]]ға қарсы қозғалыс жүйесін шектеу және стратегиялық шабуыл қару-жарағын шектеу саласында кейбір шаралар туралы Уақытша келісім (1972); ядролық соғыстың алдың алу туралы келісім (1973), сонымен қатар ядролық қаруды жер астында сынауға шек қою туралы шарт (1974), т.б. келісімдер бар. 1976 ж. 31 наурызда [[КСРО]] мен [[АҚШ]] [[мемлекет]]тері ядролық қаруды жер астында сынауды жүргізбеуге міндеттеме қабылдады. Осы жылы [[КСРО]] мен [[Франция]] кездейсоқ және рұқсат етілмеген жағдайда ядролық қаруды қолдануды ескерту туралы шарт, ал 1977 ж. [[Ұлыбритания]] мен [[Кеңес Одағы]] кездейсоқ ядролық соғыс туындағанда бетін қайтару туралы келісім жасасты. [[КСРО]]-дағы ядролық қаруды сынаудың барлық түрлері негізінен [[Семей]] полигонында өтті. Ол [[Қазақстан]]ның солтүстік-шығыс және орталық аудандарына орасан зор [[экология]]лық апат әкелді. Сондықтан [[КСРО]]-ның ыдырауы қарсаңында тәуелсіз [[Қазақстан]] үшін ең басты мәселе ел аумағындағы ядролық қарудың тағдыры болды. [[КСРО]]-ның ыдырауы алдында [[Қазақстан]]да 1040 ұрыс зарядты 104 “РС-20” [[ракета]]сы ([[НАТО]] классификациясы бойынша – “СС-18”) болды. Әлемдегі ең ауыр құрлықаралық баллистикалық [[ракета]] (әрқайсысының қуаттылығы 550 кт-дан тұратын 10 ядролық оқтұмсық) Державинка (қазіргі [[Ақмола]] облысы) мен Жаңғызтөбедегі (Шығыс [[Қазақстан]]) екі базада орналасты. [[Семей]]дің түбіндегі аэродромда 240 қанатты ядролық [[ракета]]сы бар 40 ТУ-95 МС стратегиялық бомбалаушы [[ұшақ]] орналасты. [[Қазақстан]]да қуатты ядролық ғылыми-өндірістік кешен құрылып, жұмыс істеді. Елімізде [[КСРО]]-дағы барлық уранның 40%-ы өндірілді. 1994 ж. [[Қазақстан]] ядролық қарудан ерікті түрде бас тартты. Осы жылы [[Будапешт]]те ([[Венгрия]]) [[АҚШ]], [[Ұлыбритания]] және [[Ресей]] [[мемлекет]]тері басшылары [[Қазақстан]]ның тұтастығына, шекарасының өзгермеуіне, ел [[экономика]]сына қысым көрсетілмеуіне кепілдік берген құжатқа қол қойды. Олар, егер [[Қазақстан]]ға қарсы агрессия туындаған жағдайда осы жағдайды талқылау үшін дереу [[БҰҰ]]-ның Қауіпсіздік кеңесін шақыруға міндеттенді. <br/>
Ядролық қаруға қажетті [[заряд]]ты жасауға [[Қазақстан]] азаматтары үлес қосқан. 1959 ж. Қазақ тау-кен [[институт]]ының (қазіргі [[ҚазҰТУ]]) МЦ-54 “Түсті, сирек және асыл металдар металлургиясы” мамандығы бойынша бітірген түлектері: Н.Ф. Болонев, Г.Н. Бунин, А. И. Галактионов, Е.В. Космачев, А.К. Кузнецов, Э.П. Куликов, Б.В. Макаренко, С.С. Макаренко, В.М. Розманов, В.П. Статкун, С.В. Стовярский, И.В. Токмачев, Ю.П. Штефан [[Ресей]]дің [[Томск]]-7 қаласындағы п/ж ғ153 құпия мекемесіне (қазіргі СХК – Сібір [[химия]] комбинаты) жолдама алды. СХК-да жоғары байытылған [[уран]] мен [[плутоний]]дің негізінде жасалған ядролық материалдармен жұмыс жүргізілді. [[Қазақстан]]дық мамандар ядролық зарядты жасау технологияларын жолға қою ісіне өз үлестерін қосып, [[атом]] өнімдерін жасауға қатысты.
== Ядролық қарудың әлемдегі запастары ==