Қорқыт ата: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Қорқыт Ата кітабы''' (“Китаб-и дәдем Коркут ғали лисан таифа оғузан”) – қаһармандық эпос үлгісі, [[оғыз]]-[[қыпшақ]] дәуірінің жазба мұрасы. ұылымда оның он екі нұсқасы мәлім: Дрезденде (12 нұсқа) және [[Ватикан|Ватиканда]] (6 нұсқа) сақталған. 19 ғасырда бұл жазба ескерткішті зерттеп, аудару ісімен академик [[Бартольд Василий Владимирович|В.В. Бартольд]] айналысып, жеке тармақтарын жариялады. Кейін бұл аударма “Деде Горгуд” (Баку, 1950), “Книга моего деда Коркута” (М.–Л., 1962) деген атпен жарық көрді. Ә.Қоңыратбаевтың аударуымен қазақ тілінде 1986 жылы тұңғыш рет басылды. Әдеби әрі тарихи этникалық мұра ретіндегі ‘’Қорқыт Ата кітабында” қазақ эпосына тән көркемдік кестелермен қатар [[қазақ тарихы]] мен мәдениетіне қосатын деректер де мол. Сондай-ақ жазбада [[оғыз]] тайпаларының этникалық тегі, этнографиясы, мекені, әлеуметтік жағдайы, т.б. мәліметтер көп сақталған. Осы деректерден оғыздардың бірде [[Сыр]] бойындағы [[қыпшақ|қыпшақтармен]], бірде [[Кавказ]] шегіндегі [[гәуір|гәуірлермен]] жауласқаны көрінеді. Жырдағы ерлік сарындары аса елеулі. Қара Бодақ бірде қыпшақ ханына қан құстырған қара күш иесі (3-жыр), енді бірде [[Хамид]], [[Мардин]] қамалдарын қиратқан батыр. Қазан – оғыз елінің көсемі. Кітап кейіпкерлеріне Бәмсі-Бейрек, Қара Көне, Қара Бодақ, Қан Төрәлі, Қазан-Салор, Құлбаш, Оқшы, Ораз, сондай-ақ Аруз, Әмен, Әмран Бекіұлы, Бисат, Дүлек Боран, Дондаз, Қиян Селжүк, Қаңлы, Қанық хан, Рүстемдер жатады. “ Қорқыт Ата кітабы” оғыз тайпаларының қонысына қатысты Тана ([[Танаис]] – [[Сырдария]]), [[Бану Шешек]] (Баршын-салор-Гүлбаршын, [[Баршындария]], [[Баршынкент]]), [[Камбура]] (Байбөрі) секілді атаулар да сақталған. Олар қазақ эпосынан да елеулі орын алған. Жырдың бас кейіпкері – [[Қорқыт]]. Ол оғыз елінің ақылшысы, данасы, үлкен жырауы. Оның есімі көптеген түркі тайпаларына ортақ, тарихи-этникалық атауы да айқын. Бір кездері Қорқыт жинақталған фольклорлық бейне деп ұғынылса, бертін келе оны тарихи тұлға ретінде тани бастады (қазіргі Қорқыт ата). “Қорқыт Ата кітабы’’ Қазақстанда [[Әуезов|М.Әуезов]], [[Марғұлан Әлкей Хақанұлы|Ә.Марғұлан]], [[Қоңыратбаев|Ә.Қоңыратбаев]], Р.Бердібаев, [[Сүйіншәлиев|Х.Сүйіншәлиев]], [[Келімбетов|Н.Келімбетов]], [[Жолдасбеков|М.Жолдасбеков]], [[Ыбыраев|Ш.Ыбыраев]], [[Қоңыратбай|Т.Қоңыратбай]], т.б. еңбектерінде зерттелді. Кітаптың 1300 жылдығы 1999 жылы [[ЮНЕСКО]] тарапынан халықар. деңгейде атап өтілді, “Қорқыт ата” энциклопедия жинағы жарыққа шықты (1999).

==Қорқыт Ата ескерткіші ==

'''Қорқыт Ата ескерткіші''' – сәулет өнерінің айрықша үлгісі. [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]] [[Жосалы]] кентінен 18 км жерде, Қорқыт станциясының түбінде (1980). Авторлары – [[Ыбыраев |Б.Ә. Ыбыраев]], [[Исатаев |С.И. Исатаев]]. Қорқыт Ата ескерткіші темір бетоннан жасалған биіктігі 8 метр, 4 тік стеладан тұрады. Әрбір стела әр тарапқа қаратып тұрғызылған құлпытастарға ұқсайды. Жоғары жағы кеңейе келіп, шөміш пішінінде түйісетін стелалар қобыз бейнесін де меңзейді. Түйісер түбіндегі орталық тесігінде 40 металл түтік бар. Олар жел соққан кезде [[қобыз]] сарынымен үндес дыбыс шығарады. Аңыздарда айтылғандай, [[Қорқыт Ата мазары|Қорқыт Ата мазарында]] соққан желге үн қосатын қобыз қойылған. Қорқыт Ата ескерткішінің ішкі жағы мәңгілік өмір сырын іздеген [[Қорқыт Ата|Қорқыт атаның]] киелі желмаясының шартарапқа жол тартқан ізін ишаралайтын “[[Түйе табан]]” өрнегімен безендірілген. Әрбір стеланың үшкілдене біткен төбесі [[күмбез|күмбезге]] ұқсатылып, ерекше сәулеткерлік композиция шешім тапқан. 1997 жылы ескерткішті қалпына келтіру, жөндеу жұмыстары жүргізілді. [[Амфитеатр]], қонақ үйі, т.б. нысандардан тұратын тұтас архитектуралық ансамбль жасалып, мемориалдық кешенге айналды. 2000 жылы кешен жанынан [[мұражай]] ашылды. Оның қорында 700-ге жуық экспонат сақталуда. Мұражай экспозициясында Қорқыт өмір сүрген дәуірдің тарихы мен мәдениеті жайлы мәліметтер беретін материалдар қамтылған. Бұл ескерткіш кешен күллі түркі халықтарына ортақ қасиетті зиярат орындарының бірі болып саналады.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref>

 

==Қорқыт Ата мазары ==