Уылдырық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Уылдырық''' – 1) моллюскалар, тікентерілілер, сүйекті балықтар, қосмекенділер, т.б. жануарлардың жыныс бездерінен бөлінетін түйіршекті ұрықтар. У-тың: су түбіндегі және пелаг. түрлері болады. Су түбіндегі У-тар судың меншікті салмағынан ауыр және шырышты келеді. Мұндай У-тарын балықтар су түбіне шашады не топыраққа көміп тастайды. Пелагиялық У-тың тығыздығы аз болғандықтан су қабатының арасында не су бетінде жүзіп жүреді. У-тардың жүзгіштігі майлылығына байланысты. Балықтардың У-ының диам. 0,6 мм-ден (алабұғатәрізділерде) 7,0 мм-ге (албырттарда) дейін, шашатын У-тарының мөлшері де әр түрлі болады. Мыс., Арктик. рогаткалар бірнеше ондаған, ал айбалықтар бірнеше млн. У. шашады. Балықтардың У. шашуы жыл мезгілдеріне байланысты. Салқын және қоңыржай ендіктерде тіршілік ететін балықтар жылына бір рет (көктемде, жазда, не күзде) шашады. Тропиктік суларды мекен ететін балықтар У-ын жыл бойы шашуы мүмкін. Кейбір балықтар (Тынық мұхит албырттары, тұщы су жыланбалығы, т.б.) өмірінде бір-ақ рет У. шашады да өліп қалады, бұларды – моноциклділер деп, ал тіршілігінде бір аналығы бірнеше рет У. шашатындарды – полициклділер деп атайды. Балықтардың көпшілік түрінде (әсіресе аталықтарында) У. шашу кезінде әдемі түске бояну байқалады. Теңіз кірпілері мен қосмекенділердің У-ы (жұмыртқалары) биол. нысан болып саналады. Көптеген тікентерілілердің (голотурия, т.б.) У-ын шикі түрінде, қуырып не тұздап, тағам ретінде пайдаланады. Ал бекіретәрізділер мен албырттардың У-ы – аса таңсық тағам; 2) арнаулы өңдеуден өткізілген тағам түрі. Мұндай У-тың 3 түрі бар: қара У. қортпа, бекіре, шоқыр сияқты бекіре тұқымдас балықтардан, қы-зыл У. албырт тұқымдас балықтардан, ұсақ түйіршікті У. сазан, көксерке, қаракөз, табан, шортан, жайын, т.б. балықтардан алынады. Қазақстанда (Жайық өз.) қара У. өндіріледі. Оның құрамында 50%-дан артық су, 27% белок, 18% май, 4,5% минералды тұздар болады. Дайындау технологиясына қарай У. 3-ке бөлінеді. өте жоғары бағалы түйіршікті У. дайындау үшін тірі балықтың У-ын түгелдей ванна үстіне орнатылған електен өткізіп, шырыштан арылтады, тазарған У. түйіршіктеріне құрғақтай ұнтақ тұз (У. салмағының 3 – 5%-ы) сеуіп, оларды 3 – 5 мин жақсылап аралыстырады. Тұздалып, дайын болған У-ты қаңылтыр банкілерге бөліп салады да, 60С темп-рада 30 мин қыздырып, зарарсыздандырады. Нығыздалған У. алу үшін У-ты шырышынан арылтады да ыстық тұздықта (38 – 40С) 1,5 – 2 мин бойы тұздайды, содан кейін кенеп қапқа салып нығыздайды да кеспекте сақтайды. өңделмеген У. пісіп жетілмеген не әбден пісіп жарылып кеткен У-ты шырышымен бірге 40 – 45 мин. бойы ащы тұздықта тұздау арқылы алынады. Қара У. – Қазақстанның экспортқа шығаратын негізгі тағамдық өнімдерінің бірі.

 

 

{{wikify}}