Адам Смит: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Робот: избранная статья fr:Adam Smith |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Swret:AdamSmith.jpg|thumb|right|250px|Adam Smith]]
{{Infobox philosopher
'''Смит (Smіth) Адам''' (5.6. 1723, Керколди, Шотландия — 17.7.1790, [[Эдинбург]]) — [[британ ]]экономисі, [[философ]]. [[Шотландия|Шотландиялық]] кеден қызметкері отбасында дүниеге келген. [[Глазго]] мен [[Оксфорд]] университеттерінде білім алған. [[Глазго ун-тінде ]]адамгершілік философиясының (шындығында қоғамдық ғылым) проф., өмірінің соңғы жылдары [[Эдинбург|Эдинбургте]] ірі кеден қызметкері болды. “Адамгершілік сезімдер теориясы” (1759) және “Халық байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеу” (1776) атты күрделі кітаптар жазған. Соңғы кітап 18 ғ-да жарық көрген ең елеулі туындылардың бірінен саналады. ▼
<!-- Philosopher Category -->
| region = Western philosophy
| era = [[Classical economics]]<br />(Modern economics)
| color = #B0C4DE
| image = AdamSmith.jpg
| image_size = 200px
| alt = A sketch of a man facing to the right
<!-- Information -->
| name = Adam Smith
| signature = AdamSmithsignature.png
| birth_date = 16 June 1723
| birth_place = [[Kirkcaldy]], [[Scotland]]
| death_date = {{death date and age|df=yes|1790|07|17|1723|06|16}}
| death_place = [[Edinburgh]], Scotland
| school_tradition = [[Classical economics]]
| main_interests = [[Political philosophy]], [[ethics]], [[economics]]
| influences = [[Aristotle]]{{·}} [[Joseph Butler|Butler]]{{·}} [[Richard Cantillon|Cantillon]] {{·}} [[Anders Chydenius|Chydenius]]{{·}} [[Thomas Hobbes|Hobbes]]{{·}} [[David Hume|Hume]]{{·}} [[Francis Hutcheson (philosopher)|Hutcheson]]{{·}} [[John Locke|Locke]]{{·}} [[Bernard de Mandeville|Mandeville]]{{·}} [[William Petty|Petty]]{{·}} [[François Quesnay|Quesnay]]
| influenced = [[Manuel Belgrano|Belgrano]]{{·}} [[Auguste Comte|Comte]]{{·}} [[Charles Darwin|Darwin]]{{·}} [[Friedrich Engels|Engels]]{{·}} [[Milton Friedman|Friedman]]{{·}} [[Friedrich Hayek|Hayek]]{{·}} [[G.W.F. Hegel|Hegel]]{{·}} [[Stanley Jevons|Jevons]]{{·}} [[John Maynard Keynes|Keynes]]{{·}} [[Thomas Malthus|Malthus]]{{·}} [[Noam Chomsky|Chomsky]] {{·}} [[Karl Marx|Marx]] {{·}} [[Carl Menger|Menger]] {{·}} [[John Stuart Mill|Mill]]{{·}} [[Ayn Rand|Rand]]{{·}} [[David Ricardo|Ricardo]]{{·}} [[Semyon Desnitsky]]{{·}} [[Founding Fathers of the United States|US Founding Fathers]]
| notable_ideas = [[Classical economics]],<br />modern [[free market]],<br />[[division of labour]],<br />the "[[invisible hand]]"
}}
▲'''Смит (Smіth) Адам''' (5.6. 1723, Керколди, Шотландия — 17.7.1790, [[Эдинбург]]) — [[британ ]]экономисі, [[философ]]; шоқындырылған және 5 маусымда(16 маусым) 1723 туылған, Керколди — 17шілде 1790, Эдинбург) – шотландық [[экономист]], [[ФИЛОСОФ-ЭТИК|философ- этик]], қазiргi [[экономикалық теория]]ның негізін қалаушылардың бірі. [[Шотландия|Шотландиялық]] кеден қызметкері отбасында дүниеге келген. [[Глазго]] мен [[Оксфорд]] университеттерінде білім алған. [[Глазго ун-тінде ]]адамгершілік философиясының (шындығында қоғамдық ғылым) проф., өмірінің соңғы жылдары [[Эдинбург|Эдинбургте]] ірі кеден қызметкері болды. “Адамгершілік сезімдер теориясы” (1759) және “Халық байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеу” (1776) атты күрделі кітаптар жазған. Соңғы кітап 18 ғ-да жарық көрген ең елеулі туындылардың бірінен саналады.
Смит өзінен бұрын өмір сүрген ғалымдардың идеяларын қорытындылап, экономика ғылымының категориялары, әдістері мен ұстанымдары жүйесін жасады, ол [[Ұлыбритания]] мен басқа да [[Еуропа]] елдерінде капитализмнің дамуына шешуші ықпал етті. Смиттің кейбір қағидалары күні бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Ол Маркске дейінгі ғылымда да, маркстік ғылымда да классикалық саяси экономияның негізін қалаушы және аса көрнекті өкілі ретінде саналады.
'''Смит''' еңбек құны (құндылық) теориясының қарапайым қағидаларын мойындады, бірақ ол тек қарабайыр күйінде ғана, өндіріс құрал-жабдығы ретінде түсінілетін капиталдың еңбек үдерісінде болмашы рөл атқаратын кезінде ғана тауар айырбасын реттейді деп есептеді. '''Смит''' жүйесінде қоғам үш таптан — капиталистерден, жалдамалы жұмысшылардан және егіншілерден тұрады, мұнда ол егіншілердің, сондай-ақ өзі өнімсіз еңбек өкілдері деп есептеген халық топтарының, атап айтқанда, үй қызметшілері мен қоғамдық қызмет көрсету саласы жұмыскерлерінің, мемл. басқару қызметкерлерінің қоғамдағы рөліне сын көзбен қарады. Ол халық ш-н объективті даму заңдарына бағынатын жүйе деп есептеді, өндіріске қатысушылардың еркін бәсеке арқылы тиімді түрде жүзеге асырылатын меншіктік мүддесі (бас пайдасы) ілгерілеудің ең басты қозғаушысы деп санады. Әдетте, бәсекені шектеу және монополия экон. өрлеуге, халықтың материалдық жағдайын жақсартуға (“халықтың байлығын” арттыруға) бөгет жасайды. Ол мемлекеттің экономика рөлін теріске шығармады, бірақ оны “ойын ережелерін” қадағалау міндеттерімен шектеуді ұсынды. Ол теориялық жүйе және мемлекеттік саясат ретіндегі меркантилизмді қатты сынға алды. '''Cмиттің''' ілімі [[Ұлыбритания|Ұлыбританияда]] және басқа бірқатар мемлекеттерде капитализмнің даму қажеттеріне сай келетін ішкі және сыртқы экономикалық саясат ұстанымдарының қалыптасуында елеулі рөл атқарды. Ресейде ол басыбайлылық құқықты жою үшін дәйекті дәлел көздері ретінде пайдаланылды. Смит салық салудың, банк жүйесінің, сыртқы сауда саясатының ұтымды қағидаларын әзірлеуге де елеулі еңбек сіңірді.
Теория нравственных чувств, СПб., 1895; Исследование о природе и причинах богатства народов, т. 1, М., 1994.<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 7 том</ref>▼
==Пайдаланылған әдебиет==▼
==Өмірбаяны==
'''Адам Смит''' 1723 жылдың маусымында дүниеге келдi (дәл туылу күні белгiсiз) және [[Керколди]] қалашығының Файф шотландық округінде 5 маусым күні, [[кеден]] [[ШЕНЕУЛІК|шенеулiг]]iнiң жанұясында шоқындырылған. Оның әкесi Адамның туылуына 6 ай қалғанда қайтыс болды. Оны 4 жас шамасында сығандар ұрлаған,бiрақ ол ағасымен жылдам құтқарылған және анасына қайтарылған. Адам Смит отбасының жалғыз баласы болып саналады, өйткені оның ағайындары туралы жазулар ешқайда табылмаған.
14 жас шамасында екi жыл Фрэнсис Хатчесонның басқарылуымен [[философия]]ның әдеп негiздерiн үйрететiн [[ГЛАЗГО|Глазго]] университетіне түседі. Ол 1740 жылда [[ОКСФОРД|Оксфорд]]тағы [[БЕЙЛЛИОЛ|Бейллиол]]ға түседі және ондағы оқуды 1746 жылы аяқтайды.
1748 жылы Адам Смит Эдинбургте лорд Кэймсаның бастауымен [[дәріс]]тер оқи бастайды. Бұл университеттiң студенттеріне арналған дәрiстерді әзiрлеу барысында,[[экономика]] мәселелерi туралы өзінің ұсыныстарын тұжырымдауына түрткi болады. Адам Смиттің ғылыми [[теория]]ларының негiзі болып, адамға үш жақтан қарау болды:
*мораль мен адамгершiлiк [[позиция]]ларынан;
*азаматтық және мемлекеттiк позицияларынан;
*экономикалық позициядан.
Адам Смит риторикадан, хаттарды жазу өнері бойынша дәрiс оқыған және де кейінірек,экономикалық философияны анық тұңғыш рет жете айтқан және «Табиғат және халықтардың байлығының себептерi туралы» деген белгiлi жұмысында «табиғи бостандықтың онай жүйесi» жайлы алғаш рет айтқан.
1750 жылы Адам Смит аралары он жыл болған Дэвид Юммен танысты. Смиттi 1751 жылы Глазго университетінің логиканың профессоры етіп тағайындайды. Ол [[әдеп]], [[риторика]], [[ЮРИСПРУДЕНЦИЯ|юриспруденция]] және саяси үнемдеу бойынша дәрiс оқыды. Смит 1759 жылы дәрiстерден тұратын мақаланы жариялады. Бұл [[мақала]]сында ол тұрақтылықтың күйiндегi [[қоғам]]дағы әдеп, мiнез-құлықтың [[стандарт]]тарын талқылайды.
Смитке [[атақ]] 1776 жылы «Табиғатты және халықтардың байлығының себептерi туралы зерттеу» деген [[кiтабы]]ның жариялауынан кейiн келеді.
Ғалым 1776 жылы [[Лондон]]ға көшеді, со жерде «Табиғатты және халықтардың байлығының себептерi туралы зерттеу» кітабын жариялайды. Бұл кiтап - экономикалық бостандықты суреттейдi. Кiтапқа сонымен қатар, еңбек бөлінісі, (араласпаушылық қағидасы) [[ЛАИССЕЗ|лаиссез]] , экономиканың халықаралық мәні мен тұжырымдамалардың талқылауы қосылған. Халықтардың байлығы экономиканы еркiн кәсiпкерлiктiң [[доктрина]]сын iске қосып ашты.
Смиттi 1778 жылда [[ЭДИНБУРГ|Эдинбург]]тiң, [[Шотландия]] кеден басқаруының басшысы етіп тағайындайды, 1790 жылдың 17 шiлдесiнде созылмалы науқасынан кейiн қайтыс болады <ref name="source1>http://ru.wikipedia.org</ref>.
==Адам Смиттің ілімі==
Адам Смит – бұл өзінің «Исследование о природе богатства народов» атты еңбегінің арқасында экономиканың атасы атанған шотландық экономист(1776).
Политэкономияның ағылшындық классикалық мектебінің көрнекті өкілі болып табылады. Осы бағыттың негізгі идеясы болып, байлық [[физиократтар]] ойлағандай тек қана [[ауыл шаруашылығы]]н жүргізу кезінде ғана емес, [[экономика]]ның кез келген саласында [[өндіріс]] жүргізу арқылы пайда болады.
Адам Смит [[қоғам]]дағы ең басты нәрсе – бұл еңбекті салалар бойынша бөлу, ал әр саланы операцияларға бөлу деп санаған. Еңбекті бөлу өндірісті біршама ұлғайтады өйткені әр адам бәрінен бұрын нені жақсы жасай білсе соны жасайды деген.
Адам Смиттің ойынша, үкімет [[кәсіпкерлік]] адамдарға көбірек дербестік беруі керек, тек сол кезде ғана мануфактурлық өндіріс көбейеді. Ол адамдардың өзіндік экономикалық ойларының бар болғандығын солардың ақшаны үнемдеп, белгілі бір өндірісті ұйымдастырып, сонымен қатар елдің экономикасын дамытып отырғанынан аңғаруға болады,- деп айтқан Смит.
Адам Смит егер де, [[мемлекет]] [[кәсіпкер]]лерге бостандық беріп, олардың ісіне араласпаса, бұл ең жақсы шешім болар еді,- деп айтқан.
Кез-келген заманға сай адам кәсіпкердің түпкі мақсаты – максималдық пайданы ең қысқа уақыттарда алу екенін біледі. Әрине, нарық заңы кәсіпкерлерге өзінің ойын: қашан және қандай өнімдерді шығаруға( қыстық шиналардың жазда қажеті жоқ), оларды қандай бағамен сатуға, сияқты жағдайларда білдіртеді. Кәсіпкерлер бағаны төмендетуге мәжбүр болады, өзге кәсіпорындармен бақталастықта болу үшін. Кәсіпкерлердің ешқайсысы [[пайда]]ны тек өздеріне ғана емес, сонымен қатар қоғамға да әкелуі жайлы ойлаған емес, дегенмен олардың арасындағы бақталастық [[тұтынушы]]ларға өте төмен баға мен сан қилы тауарлармен қамтамасыз етіп отыр. Осымен, бақталастық кәсіпкерлерді өндірісті мүмкіндігінше аз [[шығын]]мен, пайдасының мөлшерін азайтпай жүргізіп, осының арқасында [[баға]]ны төмендетуге мүмкіндік береді. Мұндай ізденіс [[техника]]ны онан сайын жоғары дәрежеге жеткізуге және мүмкіндігінше арзан шикізат ауыстырғышын іздеуге әкеледі.
[[Буржуазия]]ның бар көңілі тек [[жұмысшы]]ларды оңай жалдау, жерді сату мен сатып алу, сыртқы [[нарық]]қа шығып, өз [[ақша]]ларыңды мемелекеттің қалауы бойынша емес, өзіңнің қалауың бойынша жұмсау болып табылған. Бұның барлығы Адам Смиттің [[идея]]ларын бұл класстың адамдарына көрікті етіп көрсеткен.
Адам Смиттің еңбектері әр түрлі болған, сондықтан болар, экономикадағы қарама-қарсы бағыттардың арғы атасы атанған:
1) Еңбектің [[ПОЛИТЭКОНОМИЯ|политэкономия]]сы ( қоғамды мүлдем қарам-қарсы қызығушылықтарға байланысты бөлу, пайданың [[капитализм]] кезіндегі эксплуататорлық пайда болуы) ( Карл Маркс);
2) [[Экономикс]] ( « көрінбейтін қолдың» принципі, экономикалық [[либерализм]], [[бақталастық]])<ref name="source1>http://fictionbook.ru
</ref>.
==Негізгі еңбектері==
▲* Теория нравственных чувств, СПб., 1895; Исследование о природе и причинах богатства народов, т. 1, М., 1994.<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 7 том</ref>
* Лекции по риторике и написанию писем (1748)
* Теория нравственных чувств (1759)
* Лекции по риторике и написанию писем (1762—1763, опубликованы в 1958)
* Лекции по юриспруденции (1766)
* Исследование о природе и причинах богатства народов (1776)
* Сообщение о жизни и работах Дэвида Юма (1777)
* Мысли о состоянии соревнования с Америкой (1778)<ref name="source1>http://ru.wikipedia.org</ref>.
<br />
<br />
<references/>
{{wikify}}
[[Санат:
[[Санат:
[[Санат:
[[Санат:
{{Link GA|zh}}▼
{{Link GA|is}}▼
{{Link FA|fr}}
{{Link FA|zh-classical}}
{{Link GA|id}}
▲{{Link GA|is}}
▲{{Link GA|zh}}
[[af:Adam Smith]]
| |||