Перм кезеңі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
15-жол:
Халықаралық стратиграфия комиссиясы перм кезеңін тоғыз ғасырға бөледі: [[Орал дәуірі]]н құрайтын әсел, сақмар, артинск, күнгір ғасырлары, [[Гуадалупа дәуірі]]н құрайтын роуд, уөрд, капитан ғасырлары және лопиң дәуірін құрайтын укиапиң мен шаңсиң ғасырлары.
[[File:Anteosaurus in landscape.jpg|thumb|Антеозавр и кератоцефаллар]]
[[File:Inostrancevia 4DB.jpg|thumb|[[Иностранцевия]] и скутозаврлар]]
'''Пермь жүйесі, пермь дәуірі''' — [[палеозой]] дәуірінің ақырғы кезеңі. <br>
Ұзақтығы '''48 млн. жылды''' қамтиды, '''299 млн. жыл''' бұрын басталып, '''251 млн. жыл''' бұрын аяқталған.
Пермь жүйесін алғаш ағылшын геологы '''''Р.Мурчисон''''' (1792 — 1871) Батыс Орал бойынан (бұрынғы Пермь губерниясының аумағында) бөліп, губерния атымен атады. Геологиялық картаға [[1841]] '''''Г.П. Гельмерсен''''' түсірген. Пермь жүйесі екі бөлімге жіктеледі (кестені қ.). <br>Пермь жүйесі — Жер жүзінде герцин қатпарлықтары нәтижесінде жаралған таулардың көтерілген, теңіздердің шегінген, климаттың айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған уақыты. Орталық Еуропада Орал — [[Тянь-Шань]], [[Сарыарқа]] — Алтай, т.б. қатпарлы таулары түзілді. Қатпарлықтар Арал маңын, Батыс Сібірді, т.б. шарпыды. Тау етектері мен жота арасындағы ойыстар тау сілемдерінің бұзылып-шайылуынан жаралған қалың моласса текті шөгінділерге толды (мысалы, Орал бөктері, Теңіз, Жезқазған, Шу, Қарағанды, [[Зайсан]], т.б. ойыстар). Қатпарлы құрылымдардағы қатпарлықтарда (мысалы, Жоңғар — Балқаш, Іле синклинорийі, [[Шатқал]] — [[Талас]], т.б.) жарылыстарды бойлай жанартаулар атқылап, жанартаутекті тау жыныстардың қалың қабаттары жиылды. Жарылыстар бойында көптеген [[интрузия]] денелері кристалданып нығайды. Пермь жүйесінде Жер бетіндегі климаттық белдеулер нақтылы айқындалды (мысалы, Орта Азия мен Сарыарқадан Қытайға дейінгі кең өлкені шөл басты). Бастапқы Пермь жүйесі заманында экваторлық, тропиктік, субтропиктік және қоңыржай климаттық белдеулер жіктелді. Бір қалыпты ылғал алқаптар [[Қазақстан]]да,[[Моңғолия]]да, [[Қытай]]да және [[Қиыр Шығыс]]та басым болған.
==Тіршілік әлемі==
Пермь теңіздерінде [[карбон]]дағы [[омыртқасыз|омыртқасыздар]] өз тіршіліктерін жалғастырды. Омыртқалылардың дамуында ілгерілеу байқалды. Балықтар көбейіп, тұщы су балықтары да кездесті. Қосмекенділердің дамуы өркендеп, жыртқыш жорғалаушылармен қатар өсімдік қоректі котилозаврлар өмір сүрді. Пермь жүйесінің соңында палеозой организмдерінің жаппай жойылуы орын алды. Ылғалды климатқа байланысты тұқымды [[папоротник|папоротниктер]], кордаиттер, мүктер тез тарады.
==Кен байлықтары==
[[File:Permian fossils.jpg|thumb|alt=A.|left|тасқа айналған айуандар мен өсімдіктер жинағы]]
Пермь жүйесі — Жер тарихында құрғақ кезеңдердің бірі болғанына қарамастан ірі тұз кен орындарымен қатар көмір кен орындарының да түзіле бастауымен сипатталады (26,8%-ы). Көмірлі қабаттар, негізінен, бастапқы пермь дәуірінде қалыптасқан. Дүниежүз. көмір кен орындарының ([[Печора]], [[Таймыр]], Минусинск, Кузнецк, Тунгус, т.б.) және газ қорына бай Шебелин (Украина), Вуктыл (Коми), Гронинген (Нидерланд), Хьюстон (АҚШ), т.б. кен орындары Пермь жүйесінде қалыптасты. Калий тұздарының дүниежүз. қорының басым бөлігі де Пермь жүйесінде түзілді. Оларға Верхнекамск (Орал бойы), Каспий т. жағалауындағы, Германиядағы, Делавердегі (АҚШ), т.б. кен орындары жатады. Пермь жүйесінде астұз кен орындары да қалыптасты, олардың ішіндегі ең ірісі — Донбасстың солтүстігіндегі Артемовск кен орны. Пермь жүйесінде түзілген кентасты пайдалы қазба кен орындарының қатарына Мансфельд мыс кен орны (Германия), Балқаштағы Қоңырат мыс-молибден кен орны, Корнуолл қалайы кен орны (Англия), Мұрынтау алтын кен орны ([[Өзбекстан]]), Хайдаркен (Қырғызстан) сынап кен орындары, т.б. жатады.<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы"</ref>.
{{Permian Footer}}
{{Paleozoic Footer}}
| |||