Испандар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ
шӨңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[Сурет:mosaic.PNG|300px|1<sup>ші</sup> қатар: [[Изабелла Кастилдік]], [[Арагондық Фердинанд II]], [[Эрнан Кортес]], [[Игнатий Лойола]], [[Карл V]], [[Тереза Авильская]],<br />2<sup>ші</sup> қатар: [[Мигель де Сервантес]], [[Франсиско Гойя]], [[Хосе Мария де Переда]], [[Росалия де Кастро]], [[Бенито Перес Гальдос]], [[Леопольдо Алас-и-Уренья]],<br />3<sup>ші</sup> қатар: [[Антони Гауди]], [[Пабло Пикассо]], [[Сальвадор Дали]], [[Хуан Карлос I]], [[Антонио Бандерас]], [[Рафаэль Надаль]]]]
]]
 
'''Испандар''' (өздерінің атауы – '''эспаньолес''') – [[Испания]]ның байырғы халқы. Жалпы саны – 32 млн. адам (1999). Испанияда 29 млн., [[Аргентина]]да 400 мың, [[Бразилия]]да 200 мың, [[АҚШ]]-та 200 мың, [[Мексика|Мексикада]] 100 мың, [[Франция]]да 500 мың, [[Германия]]да 174 мың, [[Африка]]да 350 мың Испандар тұрады. Антропол. жағынан еур. нәсілдің үнді-жерортатеңіздік түріне жатады. Үндіеуропа тілдер шоғырының роман тобының испан тілінде сөйлейді. [[Испан тілі]] [[арагон]], астури, кастил, леон, т.б. диалектілерге бөлінеді. Жазуы латын әліпбиіне негізделген. Испандар христиан дінінің католик тармағын ұстанады. Б.з.б. 1-мыңжылдықта [[Пиреней]] түбегіне қоныс аударған ибер, ішінара кельт тайпалары Испаниядағы ең ежелгі халықтың қалыптасуына әсер етті. Рим империясының үстемдігі Пиреней түбегіндегі халықтың романдануын тездетті. Одан кейінгі 5 – 6 ғасырларда келіп қоныстанған герман тайпалары жергілікті халықпен араласып кетті. 711 – 718 жылы Испанияға басып кірген арабтар мен берберлер де испан этносының қалыптасуына өз әсерін тигізді. 15 ғасырда біртұтас испан мемлекетінің құрылуы халықтың этн. бірлігін нығайтты. [[Америка]] құрлығы ашылғаннан кейін Испандар жаңа жерге көптеп қоныс аударып, Бразилиядан басқа бүкіл Латын Америкасы халықтарының бәрінің этностық қалыптасуына әсер етті. 19 ғасырдың соңына қарай испан халқы ұлтқа айналды. 1983 жылы Испаниядағы субэтн. топтар мен каталон, галиси, баск секілді ұсақ этностарға автономия берілді. Негізгі кәсіптері – суармалы егін шаруашылығы [[Бидай]], [[АРПА]], [[күріш]], [[жүгері]], [[картоп]], [[қант]] қызылшасын егеді. Цитрус, жүзім плантациясы көп. Мал шаурашығымен қосымша кәсіп ретінде айналысады. Қой, ешкі, мүйізді ірі қара, шошқа өсіреді. Балық аулау кәсібі дамыған. Дәстүрлі [[коррида]] сайысына арнап бұқа өсіреді. Сәулет өнері, ағаштан ою-өрнек ою, өрім мен тоқыма кәсібі, әйнектен әшекейлеп бұйым жасау қолөнері дамыған. Испандардың басым көпшілігі қалалы жерде халыққа қызмет көрсету саласы мен өнеркәсіпте жұмыс істейді. Әр аймақтың табиғи географиялық жағдайына орай тұрғын үйлердің түр-түрі кездеседі. Елдің Оңтүстік өңірінде тастан, кірпіштен қаланған дөңгелек немесе сопақша пішінді үйлер (пальясо) салынады. Орман-тоғайы аз жерде саз балшықтан, саманнан, ал Солтүстік өңірде тастан, каркастан қалап тұрғызылған екі қабатты үйлер көбірек. Оның астыңғы қабатында шаруашылық саймандары болады да, екінші қабаты тұрғын-жайға арналған. Ұлттық киімдері – ерлер тізеге дейін шолақ шалбар, ақ жейде, әр түрлі үлгіде тігілген кеудеше мен куртка киеді. Беліне матадан тігілген белбеу буынады. Басына кең жиекті қалпақ, берет, аяқтарына теріден тігілген немесе эспартодан тоқылған аяқ киім киеді. Әйелдер әр алуан кестемен әшекейленеді. Ұзын көйлек, кең белдемше алжапқышымен, сарафан, тоқылған аяқ киім киеді. Ұлттық тағамында қуырылған, бұқтырып пісірілген [[шошқа]] еті мен майы ([[сало]]) көп қолданылады. Ас тұздығына пияз, сарымсақ, қызыл бұрыш пайдаланады. Дастарқан мәзірінде балық, [[көкөніс]] мол. Сусындары – кофе, [[сүт]], [[жеміс-жидек]], [[жүзім]], [[цитрус]] шырындары. Туыстық жүйесі ағылшын тектес. Испандар өздерінің тұрмыс-тіршілігінде католик дініне қатысты жоралғыларға баса көңіл аударады. Діни мейрамда, көктемгі карнавалда, т.б. мереке кезінде жәрмеңке ұйымдастырып, корридалар аренаға шығады. Театрланған қойылымдар көрсетіледі. Халық ауыз әдебиетінде лиро-эпикалық мазмұнды романстар мен аңыз әңгімелер елеулі орын алады. Әсем қимылмен, қызу орындалатын Испандардың дәстүрлі би өнері (фламенго) кеңінен танымал.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Испандар» бетінен алынған