Ағаш: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Сурет:Betula pendula 001.jpg|thumb|200px|Ағаш - Ақ қайың]]

'''Ағаш''' – сабақтары мен тамырлары сүректеніп біткен, өте жақсы жетілген діңі бар, биіктігі 2 метрден кем болмайтын көп жылдық [[өсімдіктер]]. [[Қазақстан]]да өсетін ағаштардың ең биігі 50 метрден аспайды ([[қарағай]], [[шырша]], [[емен]], [[жөкеағаш]], т.б.). [[Дүние жүзі]]нде ең биік ағаш – [[Аустралия]] эукалиптісі (биіктігі 140-150 м), ең жуан [[ағаш]] – [[Баобаб]] (диаметрі 4-12 м). Ағаш [[палеозой]] дәуірінің [[Тас Көмір|тас көмір]], [[девон]] кезеңінен бастап (126 млн жыл бұрын), [[мезозой]] дәуірінің [[бор]], юра (96 млн жыл бұрын) кезеңіне дейін ағашты өсімдіктер. кейін бірқатары көп жылдық, одан бір жылдық шөптесін өсімдіктерге айналған. Жер бетінде климаттың өзгеруіне байланысты, ағашты өсімдіктердің [[даму]] циклы қысқаруда. Осыған байланысты олар шөптесін өсімдіктерге айналуда. Қазіргі кезде ағаштардың осы эволюциялық бағыты жалғасуда. Олар 5 топқа (балғын, жас, толық өсіп жетілмеген, толық өсіп жетілген, көп тұрып қалған ағаштар) бөлінеді. Соңғы екі тобына жататын ағаштар ғана кесіледі. Ағашты кескен кезде сүрегіндегі шеңберлердің санына байланысты жасын анықтайды. Жапырағының ішкі құрылысы мен сыртқы түріне қарап ағаштарды түрге бөледі: қалқан жапырақты ([[шырша]], [[қарағай]]); жапырақты ағаш ([[ақ қайың|қайың]], [[терек]]). Ағаш ішкі құрылымы (талшықтарының ұзындығы, қалыңдығы) мен физико-механикалық қасиеттеріне (көлемдік салмағы – бұл [[көрсеткіш]] неғұрлым көп болса, механикалық қасиеттері жоғары болады) байланысты пайдаланылады. [[Қазақстан]]да өсетін ағаштардың техникалық қасиеттері жақсы зерттелген.

'''Ағаш''' - адамның күнкөріс қарекеті мен рухани өмірде ерекше орын алатын табиғат нысаны. [[Анимистік дүниетаным]]ға байланысты туындаған наным-сенімдер бойынша ағаштарда жаны бар «тіршілік иесі». Әлемнің көптеген [[халық]]тары ағашты қастерлеп, табынған.

 

Ағашты кескен кезде сүрегіндегі шеңберлердің санына қарап, жасын анықтайды. Ағаштың таудың теріскей беткейіне өскен ағаш діңінің көлеңке (солтүстік) жағындағысын «ұрғашы ағаш» атайды. Ондай ағаштардың бұтағы жоқ, жылдық сақиналары жиі, шайыры аз болғандықтан «шешен», яғни акустикалық сипаты, яғни дыбыс өткізгіштік қасиеті жоғары болады дейді шеберлер. Саз аспаптарының құлағын ырғай, тобылғы т.б. қатты ағаштардан әзірлейді. Ағаш шеберлері тәжірибе жүзінде кез келген ағаштың түп жағы берік болады деп санайды.

 

 

 

[[Домбыра]]ны үйеңкіден тұтас шауып немесе құрап әзірлеу өте қолайлы. Алма, алмұрт, алхоры, жиде, шие, долана, өрік т.б. жеміс ағаштары қатты, тығыз, жылтыр болып келетіндіктен, [[кәделік ағаш]]қа саналып бұйым жасауға жарамды деп саналады. Ағаштың жапырақтары мен қабығы, шайыры жүн, тері бояуға, тері илеуге, қабықтыруға пайдаланылған. Қайыңның жапырағы, емен мен анар ағашының қабығы, таулы өңірден талдың қабығынан алынған бояулар ертеде кең пайдаланылған. Дәстүрлі қазақы ортада аймақтың экологиялық жағдайына байланысты күнделікті тіршілік ретінде қарекетіне ағаш отын пайдаланылған. Ағаштан отын дайындаудың салынды жинау, бұтақ теру, ағаш шабу, құлату тәрізді жолдары бар.