Күнбағыс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш 89.218.166.42 (талқылауы) өңдемелерінен 82.200.227.81 соңғы нұсқасына қайтарды |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Taxobox
| name = ''Helianthus''
Күнбағыс (күн гүлі) - өсімдік. Европалықтар тұңғыш рет күнбағысты Американы ашқан кезде Мексиканың кең байтақ жазықтарынан көрген.Олар күнбағысты Европаға бұдан төрт жүз жыл бұрын алып келді.Оны « күн гүлі» деп атады. Ал Россияда күнбагыс осыдан үш жыл бұрын пайда болды. Алғашында оны бақтарға сән үшін өсірген. Ол кезде күнбагыстың ұсақ себеттері – гүл шоқтары көп болган.▼
| image = A sunflower.jpg
| image_width = 250px
Күнбағыс далалық қара топырақты өңірге – Молдавиядан Алтайға дейін егіледі. Әрине, ол өзінің жабайы арғы тегіне аздп қана ұқсайды. Мәдени күнбағыстың себеті ірі. Онда 7 мыңға тарта дән болады.Сонымен бірге мәдени күнбағыстың сабағы 4 метрге дейін жетіп, оның жуандығы білектей болып өседі. ▼
| image_caption = Sunflower (''Helianthus annuus'')
Үй тұрмысында ол дәнін шағып жейтін шекілдеуік болып қалып отыр. Бірақ күнбағыстың беретін басты нәрсесі – оның жақсы майы. Күнбағыс дәнінен май сығып алғаннан кейін одан күнжара қалады. Күнжараны жылқы, сиыр, қойлар жейді. Сабағын турап, булап шошқаға береді. Себетін кептіреді де ұнтақтайды, ол да – жақсы мал азығы. Күнбағыстың кейбір сорттарын сүрлем үшін егеді. Бұл жағдайда оны дәні піспей тұрып көктей орады.▼
| regnum = [[Plant]]ae
| divisio = [[Flowering plant|Magnoliophyta]]
| classis = [[Magnoliopsida]]
| ordo = [[Asterales]]
| familia = [[Asteraceae]]
| subfamilia = [[Helianthoideae]]
| tribus = [[Heliantheae]]
| genus = '''''Helianthus'''''
| genus_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
| subdivision_ranks = Species
| subdivision =
See text.
}}
'''Күнбағыс''' ({{lang-la|Helianthus}} - [[күрделі гүлділер]] тұқымдасына жататын бір жылдық мәдени өсімдік. Шыққан жері - [[Солтүстік Америка]]. [[Қазақстан]]ды 2 түрі бар: жер алмұрты және бір жылдық К. (Н. annuus). Күнбағыстың биікт. 2 м-дей, сабағы тік, жуан өзегі қуыс, сырты қалың түкті, кіндік тамыры тармақты, 2 - 3 м тереңдікке бойлайды. Үлкен жалпақ жапырағы сабақта кезектесіп орналасады. Гүл шоғыры көп гүлді себет. Оның сыртын бір немесе бірнеше қатарға орналасқан гүл жапырақтары қоршаған. Бұлар өсімдік гүлін сыртқы қолайсыз жағдайдан сақтайды. Себеттерінің диам. 10 - 60 см-ге дейін жетеді. Себеті күн көзі бойымен бұрылып отырады. Жемісі — тұқымша, онда 22 — 27% май болады. Дәнінен сұйық [[күнбағыс майы]] алынады. Өсімдік майының 90%-ы осы өсімдіктің дәнінен алынады, сыққаннан кейінгі дәніне қант қосып, сығымдап, тамаққа қолданылатын тәтті тағам жасалынады. Сары желегін медицинада пайдаланады. Күлінен сахар алады, онда 30 — 36% калий тотығы бар. Күнбағыс күнжарасында — құнарлы мал азығы, онда 38%-дан астам ақуыздық зат, 20 — 22% көмірсу және 6%-дай май бар. Күнбағысты бұршақ өсімдіктерге қосып сүрлемдік дақыл ретінде өсіреді. 100 кг көктей орылған Күнбағыс құрамында 18 азық өлшемі, 1,4 кг сіңімді [[протеин]] бар. Көктей шабылған Күнбағыс га-нан 400 — 500 ц балауса азық алынады. Қазақстанның солт., шығыс аудандарында ерте және тез пісетін саратовтық 10; 169, шортандылық — 41, қостанайлық — 91, т.б. сорттары аудандастырылған. Осы сорттардың 1 га-нан 10 — 12 ц күнбағыс майы алынады. К-тың негізгі зиянкестері: [[сым-құрт]], [[күнбағыс қан көбелегі]], т.б.; аурулары: [[боз шірік]], [[сұңғыла]], т.б.
== Тарихы ==
▲
▲Қазір күнбағыс – біздегі ең кең
▲
[[Санат:Күрделі гүлділер]]
[[cs:Slunečnice]]
[[da:Solsikke-slægten]]
[[de:Sonnenblumen (Pflanzen)]]
[[en:Helianthus]]
[[eo:Helianto]]
[[es:Helianthus]]
[[fr:Hélianthe]]
[[lt:Saulėgrąža]]
[[nl:Helianthus]]
[[pl:Słonecznik]]
[[pt:Helianthus]]
[[ru:Подсолнечник]]
[[sv:Solrosor]]
[[vi:Chi Hướng dương]]
[[uk:Соняшник]]
| |||