Сефевид әулеті: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Сефеви Әулеті дегенді Сефеви әулеті дегенге жылжытты |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Infobox Former Country
|native_name = سلسلهٔ صفويان
|conventional_long_name = Safavid Dynasty of Iran<ref>{{citation | url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/516019/Safavid-dynasty | publisher = Britannica | title = Safavid dynasty}}.</ref><ref name = "gBooks">{{citation | title = Safavid Persia | publisher = Google | series = Books | url = http://books.google.com/books?q=%22Safavid+Persia%22}}.</ref>
|common_name = Safavid dynasty
|
|continent = Asia
|region = Middle East
|country = Persia (modern Iran)<ref name = "gBooks" />
|era = <!--- Use: "Napoleonic Wars", "Cold War", etc. --->
|status = Empire<!--- Listed as Empire in List of largest empires --->
|status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. --->
|empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency --->
|government_type = Monarchy
|
|<!--- Rise and fall, events, years and dates --->
|<!-- only fill in the start/end event entry if a specific article exists. Don't just say "abolition" or "declaration"-->
|
|year_start = 1501
|year_end = 1736
|
|year_exile_start = <!--- (If dealing with exiled government - status="Exile") --->
|year_exile_end = <!--- Year of end of exile (leave blank if still in exile) --->
|
|event_start = <!--- Default: "Established" --->
|date_start = <!--- Optional: Date of establishment, enter dates in this format 1 January 1801--->
|event_end = <!--- Default: "Disestablished" --->
|date_end = <!--- Optional: Date of disestablishment --->
|
|event1 = [[Hotaki dynasty|Hotaki]] Invasion
|date_event1 = 1722
|event2 = Reconquest under [[Nader Shah|Nader Afshar]]
|date_event2 = 1726–29
|event3 =
|date_event3 =
|event4 =
|date_event4 =
|
|event_pre = Establishment of the [[Safaviyya]] by [[Safi-ad-din Ardabili]]
|date_pre = 1301
|event_post = [[Nader Shah]] crowned
|date_post = October 1, 1736
|
|<!--- Flag navigation: Preceding and succeeding entities p1 to p5 and s1 to s5 --->
|p1 = Timurid dynasty
|flag_p1 = Timurid.svg
|image_p1 =
|p2 = Ak Koyunlu
|flag_p2 =
|s3 = Mosul Eyalet
|flag_s3 = Ottoman_flag.svg
|s4 = Baghdad Eyalet
|flag_s4 = Ottoman_flag.svg
|s5 = Basra Eyalet
|flag_s5 = Ottoman_flag.svg
|s1 = Hotaki dynasty
|flag_s1 =
|image_s1 =
|s2 = Afsharid dynasty
|flag_s2 =
|
|
|image_flag = Safavid_Flag.png
|flag = <!--- Link target under flag image. Default: Flag of {{{common name}}} --->
|flag_type = Flag of the Safavids since 17th century.<ref>''...the Order of the Lion and the Sun, a device which, since the 17 century at least, appeared on the national flag of the Safavids the lion representing 'Ali and the sun the glory of the Shi'i faith'', Mikhail Borisovich Piotrovskiĭ, J. M. Rogers, Hermitage Rooms at Somerset House, Courtauld Institute of Art, ''Heaven on earth: Art from Islamic Lands : Works from the State Hermitage Museum and the Khalili Collection'', Prestel, 2004, p. 178.</ref>
|
|image_coat = Coat of arms of Persia (16th century - 1907).png
|symbol = <!--- Link target under symbol image. Default: Coat of arms of {{{common name}}} --->
|symbol_type = One of several state emblems since the early Safavid period.<ref name="Flaskerud2010">{{cite book|author=Ingvild Flaskerud|title=Visualizing Belief and Piety in Iranian Shiism|url=http://books.google.com/books?id=fH1pvM0AdNIC&pg=PA182|accessdate=24 July 2011|date=26 November 2010|publisher=Continuum International Publishing Group|isbn=9781441149077|pages=182–183}}</ref>
|
|image_map = Jomann_Imperium_Periscum.jpg
|image_map_caption = A map of the Safavid empire-Imperii Persici (Persian Empire) drawn by [[Johann Homann]].
|
|image_map2 = <!-- If second map is needed - does not appear by default -->
|image_map2_caption =
|
|Official_Names_of_country = Iran<ref name="AlirezaShahbazi"/>
<ref name= "IIMP"/>
|
|capital = *[[Tabriz]] (1501–55)
*[[Qazvin]] (1555–98)
*[[Esfahan]] (1598–1722)
|capital_exile = <!-- If status="Exile" -->
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = *[[Persian language|Persian]] (official,<ref>Roemer, H. R. (1986). "The Safavid Period". ''The Cambridge History of Iran'', Vol. 6: The Timurid and Safavid Periods. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 189–350. ISBN 0-521-20094-6, p. 331: "Depressing though the condition in the country may have been at the time of the fall of Safavids, they cannot be allowed to overshadow the achievements of the dynasty, which was in many respects to prove essential factors in the development of Persia in modern times. These include the maintenance of Persian as the official language and of the present-day boundaries of the country, adherence to the Twelever Shi'i, the monarchical system, the planning and architectural features of the urban centers, the centralised administration of the state, the alliance of the Shi'i Ulama with the merchant bazaars, and the symbiosis of the Persian-speaking population with important non-Persian, especially Turkish speaking minorities".</ref> coinage,<ref name= "MatheeIranica">Rudi Matthee, "[http://www.iranica.com/articles/safavids Safavids]" in ''Encyclopædia Iranica'', accessed on April 4, 2010. "The Persian focus is also reflected in the fact that theological works also began to be composed in the Persian language and in that Persian verses replaced Arabic on the coins." "The political system that emerged under them had overlapping political and religious boundaries and a core language, Persian, which served as the literary tongue, and even began to replace Arabic as the vehicle for theological discourse".</ref><ref>Ronald W Ferrier, ''The Arts of Persia''. Yale University Press. 1989, p. 9.</ref> civil administration,<ref name = "Perry">John R Perry, "Turkic-Iranian contacts", ''Encyclopædia Iranica'', January 24, 2006: "…written Persian, the language of high literature and civil administration, remained virtually unaffected in status and content"</ref> court (since Isfahan became capital),<ref name="Cyril Glassé 2003, pg 392"/> high literature,<ref name= "Perry"/> literary,<ref name= "MatheeIranica" /><ref>Arnold J. Toynbee, ''A Study of History'', V, pp. 514-15. excerpt: "in the heyday of the Mughal, Safawi, and Ottoman regimes New Persian was being patronized as the language of ''literae humaniores'' by the ruling element over the whole of this huge realm, while it was also being employed as the official language of administration in those two-thirds of its realm that lay within the Safawi and the Mughal frontiers"</ref> theological discourse,<ref name="MatheeIranica"/> diplomatic correspondence, belles-lettres (adab), historiography,<ref name="mazzaoui" /> court-based religious posts<ref>Ruda Jurdi Abisaab. "Iran and Pre-Independence Lebanon" in Houchang Esfandiar Chehabi, ''Distant Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years'', IB Tauris 2006, p. 76: "Although the Arabic language was still the medium for religious scholastic expression, it was precisely under the Safavids that hadith complications and doctrinal works of all sorts were being translated to Persian. The 'Amili (Lebanese scholars of Shi'i faith) operating through the Court-based religious posts, were forced to master the Persian language; their students translated their instructions into Persian. Persianization went hand in hand with the popularization of 'mainstream' Shi'i belief."</ref>)
*[[Azerbaijani language|Azerbaijani]] (court, religious dignitaries, military)<ref name="mazzaoui" /><ref name="savory07"/><ref name="cambridgesafa" /><ref name="price">{{Cite book
| last = Price
| first = Massoume
| authorlink =
| coauthors =
| year = 2005
| title = Iran's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook
| publisher= ABC-CLIO
| isbn = 1576079937, ISBN 978-1-57607-993-5
| url = http://books.google.com/books?id=gzpdq679oJwC&pg=PA66
| pages = 66
| quote = ''The Shah was a native Turkic speaker and wrote poetry in the Azerbaijani language.''}}</ref>
|religion = [[Twelver]] [[Shia Islam]] (state religion)<ref>''The New Encyclopedia of Islam'', Ed. Cyril Glassé, (Rowman & Littlefield Publishers, 2008), 449.</ref>
|currency = Tuman, Abbasi, Shahi.<ref>Ferrier, RW, ''A Journey to Persia: Jean Chardin's Portrait of a Seventeenth-century Empire'', p. ix.</ref>
*1 Tuman = 50 Abbasi.
*1 Tuman = 50 French Livre.
*1 Tuman = £3 6s 8d.
|
|<!--- Titles and names of the first and last leaders and their deputies --->
|leader1 = Ismail I
|leader2 = Tahmasp I
|leader3 = [[Abbas I of Persia|Abbas I]]
|leader4 = Sultan Husayn
|leader5 = Tahmasp II
|leader6 = Abbas III
|year_leader1 = 1501–24
|year_leader2 = 1524–76
|year_leader3 = 1587–1629
|year_leader4 = 1694–1722
|year_leader5 = 1729–32
|year_leader6 = 1732–36
|title_leader = Shah
|representative1 =
|representative2 =
|representative3 =
|representative4 = [[Nader Shah|Nader Afshar]]
|year_representative1 =
|year_representative2 =
|year_representative3 =
|year_representative4 = 1732–36
|title_representative = <!--- Default: "Governor"--->
|deputy1 = <!--- Name of prime minister --->
|deputy2 =
|deputy3 =
|deputy4 =
|year_deputy1 = <!--- Years served --->
|year_deputy2 =
|year_deputy3 =
|year_deputy4 =
|title_deputy = <!--- Default: "Prime minister" --->
|
|<!--- Legislature --->
|legislature = <!--- Name of legislature --->
|house1 = <!--- Name of first chamber --->
|type_house1 = <!--- Default: "Upper house"--->
|house2 = <!--- Name of second chamber --->
|type_house2 = <!--- Default: "Lower house"--->
|
|<!--- Area and population of a given year --->
|stat_year1 = <!--- year of the statistic, specify either area, population or both --->
|stat_area1 = 2850000
|stat_pop1 = <!--- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given --->
|stat_year2 =
|stat_area2 =
|stat_pop2 =
|stat_year3 =
|stat_area3 =
|stat_pop3 =
|stat_year4 =
|stat_area4 =
|stat_pop4 =
|stat_year5 =
|stat_area5 =
|stat_pop5 =
|footnotes = <!--- Accepts wikilinks --->
|today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=Countries today|
{{flag|Afghanistan}}|{{flag|Armenia}}|{{flag|Azerbaijan}}|{{flag|Georgia}}|{{flag|Iran}}|{{flag|Iraq}}|{{flag|Kuwait}}|{{flag|Pakistan}}|{{flag|Russia}}|{{flag|Syria}}|{{flag|Turkey}}|{{flag|Turkmenistan}}|
}}
}}
'''Сефеви Әулеті '''— [[Иран]]дағы қызылбастар мемлекетін билеушілер (1502 — 1736). Сефеви Әулеті мемлекетін 16 ғасырдың басында Иран мен [[Әзербайжан]]ның түркі тілді тайпалары [[Аққойлы мемлекеті]] мен оның одақтастарын жеңгеннен кейін құрды. Мемлекет атауы оның тұңғыш билеушісі шах Исмаил І-нің мұсылман дінінің сопылық бағытын ұстанған Ардабели шейхы Сефи әд-Дин ұрпақтарының бірі болғандығымен байланысты. Алайда Сефеви Әулеті билеушілерінің негізгі күші түркі тілдес тайпалар шииттердің 12 имамының құрметіне бастарына 12 қызыл жолақты шалма орағандықтан, бұл мемлекет тарихи шығармаларда көбінесе қызылбастар мемлекеті деп аталды. Сефеви Әулеті мемлекетінің құрамына Иран, Әзербайжан, Арменияның бір бөлігі, қазіргі [[Ауғанстан]] жерінің дені, кей кездерде Ирак жерлері енді. Сефеви Әулетінің белгілі өкілдері — Исмаил І, Тахмасп І (1524 — 76), Аббас І (1587 — 1629). Сефеви Әулеті мемлекетінің орт. алғашында Тебриз (1555 жылға дейін), 1555 — 1597/98 ж. Казвини, 1597/98 жылдан [[Исфаһан]]) болды. Исмаил шах құзырындағылардың көпшілігі сүннит болғандығына қарамастан, мемл. дін ретінде исламның шиит тармағын жариялады.
[[File:Сефи 1й 1629-42.jpg|thumb|200px|right|Шах Исмаил I]]
Сефеви Әулеті көп жылдар бойы Осман сұлтандығы мен Орта Азия хандарына қарсы соғыс жүргізді. Тахмасп І-ден кейін басталған өзара тартыстар іс жүзінде мемлекеттің әлсіреуіне әкеліп соқты. Осман сұлтандығы Сефеви Әулеті мемлекетінің солт.-батыс аймақтарын, ал өзбек хандары Хорасанды жаулап алды, Аббас шах тұсында Сефеви Әулеті мемлекеті түрлі реформалар (салық, әкімш., әскери, т.б.) жүргізудің нәтижесінде нығайып, экономикасы біршама көтерілді. Аббас түріктер мен өзбектерге қарсы соғыста бірнеше рет жеңіске жетіп, Әзербайжанды, [[Хорасан]]ды, уақытша [[Ирак]]ты қайтарып алды. Сефеви Әулеті Ресей және басқа да елдермен дипломат., сауда қатынастарын жүргізді. 18 ғасырдың басында тақ таласы мен халық наразылығы Сефеви Әулетінің саяси жағдайын әлсіретті. Көтеріліске шыққан ауған тайпалары 1722 ж. Исфаһанды жаулап алып, Осман сұлтандығы Сыртқы Кавказ және Иранда өз үстемдігін орнатты. Тахмасп шах ІІ (1722 —32) Сефеви Әулеті мемлекетінің Каспий маңындағы аймақтарын Ресейге беруге мәжбүр болды. Қалыптасқан ахуалды сәтті пайдаланған Сефеви Әулетінің қолбасшысы Надир шах Афшар Сефеви Әулетін биліктен кетіріп, өзінің жеке билігін орнатты. Ортағасырлық тарихи шығармаларда Сефеви Әулеті мемлекетінің 16 — 17 ғасырларда қазақ хандығымен қарым-қатынасы жайлы деректер бар. [[Қазақ]]тың батырлар жырында да қызылбастармен болған соғыстар жиі айтылады.
== Пайдаланған әдебиет==
Line 6 ⟶ 174:
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат:
[[Санат:Армения тарихы]]
[[Санат:Тәжікстан тарихы]]
[[Санат:Ауғанстан тарихы]]
[[Санат:Әзірбайдан тарихы]]
[[Санат:Ислам тарихы]]
[[Санат:Мұсылман әулеттері]]
{{Link GA|no}}
{{Link GA|fa}}
| |||