Салжұқ сұлтандығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш {{Суретсіз мақала}} үлгісін үстедім
шӨңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Infobox Former Country
'''Салжұқ сұлтандығы''' — 11 ғасырдың соңы мен 14 ғасырдың басында Таяу және Орта Шығыс елдерінде билік құрған [[мемлекет]]. 11 ғасырдың 30-жылдары салжұқтар ''[[Ғазнауи әулеті]]не'' бағынышты болып, [[Хорасан]]нан жер алды. 1040 ж. ғазнауилерге қарсы шығып, Данденакан түбіндегі ұрыста жеңіске жетті. Иран таулы үстіртін жаулап алып, аймақтағы бытыраңқы ұсақ иеліктерді бір орталыққа бағындырды. Сол кездегі [[мұсылман]] әлемі үшін маңызы ерекше бір орталыққа бағынған қуатты [[ислам]] [[мемлекет]]і осы салжұқтар кезінде орнады. Алғашқы салжұқ билеушісі Тоғрылбек (1038 — 63) тұсында салжұқтар [[Хорезм]], [[Хорасан]], [[Иран]], [[Әзербайжан]], [[Күрдістан]], [[Ирак]] жерлерін жаулап алып, 1055 ж. [[Бағдад]]қа басып кірді. [[Халиф]] оған “батыс пен шығыстағы [[мемлекет]]тер дінінің сүйеніші” атағын беріп, “ұлы сұлтан” деп жариялауға мәжбүр болды. Салжұқ сұлтандығы бастапқыда екі негізгі иеліктерден тұрды. Жоғары билеуші Тоғрылбек билігіне [[мемлекет]] астанасы болған [[Рей]] қаласының батысы мен оңтүстігіндегі елдер және ағасы [[Шағрыбек]]ке Солтүстік [[Хорасан]] мен [[Орталық Азия]] аймағы қарады. Оның орталығы [[Мерв]] қаласы болды. ''[[Алп-Арслан]]'' тұсында ([[1063 — 72]]) салжұқтар [[Армения]]ны жаулап алып ([[1064]]), [[Манцикерт]] түбінде [[Византия]] [[әскер]]лерін жеңді ([[1071]]). 1071 — 81 ж. [[Кіші Азия]]ны және басқа да аумақтарды жаулап алды.'' [[Мәлік шах]]'' ([[1072 — 92]]) [[Грузия]] мен ''[[Қарахан]] [[мемлекет]]ін'' бағындырды. Бұл тұста Салжұқ сұлтандығының шекарасы [[Сырдария]]дан [[Ніл]]ге дейін, [[Каспий]]ден [[Жерорта теңізі]]не дейін созылды. [[Мемлекет]] астанасы [[Исфаһан]] қаласы болды. Бірақ көшпелі оғыз және басқа да түркі тайпаларының әскери шонжарлары мен ақсүйектері байтақ аумақтарды иемденіп, орталығы өкімет билігіне тәуелсіз болуға ұмтылды. Сондықтан сұлтандар ішкі саясатта күшті өкімет билігіне мүдделі болған [[Иран]] ақсүйектеріне иек артты. Бұл топтың мүддесін көздеуші ''[[Низам әл-Мүлік]]'' болды. 11 — 12 ғасырларда Салжұқ сұлтандығы [[Орталық Азия]], Орта Шығыс пен [[Кіші Азия]]да бірнеше иеліктер мен [[мемлекет]]терге бөлініп кетті. Жаңадан [[Керман]] ([[1041 — 1187]]), [[Кония]] немесе [[Рум]] ([[Кіші Азия]]да, [[1077 — 1307]]), [[Хорезм]]де [[Ануштегін]]дер ([[1097 — 1221]]) сұлтандықтары құрылды. Бірінші ''крест жорығынан'' кейін салжұқтар [[Палестина]]дан, кейін [[Сирия]]дан, [[Грузия]][дан, [[Кіші Азия]]дағы кейбір иеліктерінен айырылды. 1118 ж. [[Мәлік шах]]тың ұлдары Салжұқ сұлтандығын бірнеше иеліктерге бөліп алды. [[Санжар]] сұлтан (1118 — 57) дербестікке ұмтылған ақсүйектермен күрес жүргізді. Бірақ 1141 ж. қарақытайлардан жеңіліс тауып, [[Орталық Азия]]дағы билігінен айырылды. 1153 ж. оғыздар [[Хорасан]]ның [[Мерв]], [[Нишапур]], [[Тус]], т.б. қалаларын басып алды. 1157 ж. [[Санжар]] өлгеннен кейін [[Хорасан]]дағы “Ұлы салжұқ” билігі өмір сүруін тоқтатты. Оның інісі [[Махмұд]] [[мемлекет]]ті қалпына келтіруге тырысқанымен, салжұқ империясының бұл бөлігі түпкілікті құлдырап, бірнеше ұсақ иеліктерге бөлініп кетті. [[Хорасан]], [[Керман]] және Батыс [[Иран]] арасындағы отыз жылдық өзара тартыстан кейін [[Хорезмшаһ]] үстемдік алды. Тек ''[[Рум сұлтандығы]]'' сақталып қалды. 12 ғасырдың соңына қарай Иранның батысы мен орталығында тұрған салжұқтар атабектер ықпалына түсіп, билігінен біржола қол үзді.
|common_name = Seljuk Sultanate of Rum
|native_name =<big>سلجوقیان روم</big><br>Saljūqiyān-e Rūm
|conventional_long_name = Sultanate of Seljuq
|continent = [[Eurasia]]
|region = Middle East
|status = [[Sultanate]]
|year_start = 1077
|year_end = 1307
|p1 = Great Seljuq Empire
|flag_p1 = File:Turkey.Bodrum084.jpg|From left to right: Flag of Algerian pirates; Flag given to Osman I by the Seljuk sultan Mesud II (1289); Ottoman naval flag (16th c.); Ottoman army flag (16th c.); Ottoman army flag (17th c.)
</gallery>
|<!-- Please do not put the flag-based succession box here: the successor states are far too numerous and none possess verifiable flags.-->
|event_start = [[Seljuqs#Division of empire|Division]] from the [[Great Seljuq Empire]]
|event_end = [[Sultanate of Rûm#Downfall|Internal struggles]]
|image_map = File:Turkey.Bodrum084.jpg|From left to right: Flag of Algerian pirates; Flag given to Osman I by the Seljuk sultan Mesud II (1289); Ottoman naval flag (16th c.); Ottoman army flag (16th c.); Ottoman army flag (17th c.)
</gallery>
|image_map_caption = The Sultanate in 1243
|capital = [[İznik|Nicaea]]<br>[[Konya|Iconium]]
|common_languages = [[Persian language|Persian]] (official)<ref>Grousset, Rene, ''The Empire of the Steppes: A History of Central Asia'', (Rutgers University Press, 2002), 157; "...the Seljuk court at Konya adopted Persian as its official language.".</ref><br />[[Turkish language|Turkish]] (popular)
|status = Sultanate
|title_leader = [[Sultanate of Rûm#The Dynasty|Sultans]]
|leader1 = Kutalmish
|year_leader1 = 1060-1077
|leader2 = Mesud II
|year_leader2 = 1303-1308
|stat_year1 = 1243
|stat_area1 = 400000
}}
'''Салжұқ сұлтандығы''' — 11 ғасырдың соңы мен 14 ғасырдың басында Таяу және Орта Шығыс елдерінде билік құрған [[мемлекет]]. 11 ғасырдың 30-жылдары салжұқтар ''[[Ғазнауи әулеті]]не'' бағынышты болып, [[Хорасан]]нан жер алды. 1040 ж. ғазнауилерге қарсы шығып, Данденакан түбіндегі ұрыста жеңіске жетті. Иран таулы үстіртін жаулап алып, аймақтағы бытыраңқы ұсақ иеліктерді бір орталыққа бағындырды. Сол кездегі [[мұсылман]] әлемі үшін маңызы ерекше бір орталыққа бағынған қуатты [[ислам]] [[мемлекет]]і осы салжұқтар кезінде орнады. Алғашқы салжұқ билеушісі Тоғрылбек (1038 — 63) тұсында салжұқтар [[Хорезм]], [[Хорасан]], [[Иран]], [[Әзербайжан]], [[Күрдістан]], [[Ирак]] жерлерін жаулап алып, 1055 ж. [[Бағдад]]қа басып кірді. [[Халиф]] оған “батыс пен шығыстағы [[мемлекет]]тер дінінің сүйеніші” атағын беріп, “ұлы сұлтан” деп жариялауға мәжбүр болды. Салжұқ сұлтандығы бастапқыда екі негізгі иеліктерден тұрды.
'''Салжұқ сұлтандығы''' — 11 ғасырдың соңы мен 14 ғасырдың басында Таяу және Орта Шығыс елдерінде билік құрған [[мемлекет]]Image:Anatolia1200.png|thumb|285px|Рум 11сұлтанаты ғасырдыңмен 30-жылдарыоны салжұқтар ''[[Ғазнауи әулеті]]не'' бағыныштықоршаған болыпмемлекеттер, [[Хорасан]]нан1200 жер алдыжыл. 1040 ж. ғазнауилерге қарсы шығып, Данденакан түбіндегі ұрыста жеңіске жетті. Иран таулы үстіртін жаулап алып, аймақтағы бытыраңқы ұсақ иеліктерді бір орталыққа бағындырды. Сол кездегі [[мұсылман]] әлемі үшін маңызы ерекше бір орталыққа бағынған қуатты [[ислам]] [[мемлекет]]і осы салжұқтар кезінде орнады. Алғашқы салжұқ билеушісі Тоғрылбек (1038 — 63) тұсында салжұқтар [[Хорезм]], [[Хорасан]], [[Иран]], [[Әзербайжан]], [[Күрдістан]], [[Ирак]] жерлерін жаулап алып, 1055 ж. [[Бағдад]]қа басып кірді. [[Халиф]] оған “батыс пен шығыстағы [[мемлекет]]тер дінінің сүйеніші” атағын беріп, “ұлы сұлтан” деп жариялауға мәжбүр болды. Салжұқ сұлтандығы бастапқыда екі негізгі иеліктерден тұрды. Жоғары билеуші Тоғрылбек билігіне [[мемлекет]] астанасы болған [[Рей]] қаласының батысы мен оңтүстігіндегі елдер және ағасы [[Шағрыбек]]ке Солтүстік [[Хорасан]] мен [[Орталық Азия]] аймағы қарады. Оның орталығы [[Мерв]] қаласы болды. ''[[Алп-Арслан]]'' тұсында ([[1063 — 72]]) салжұқтар [[Армения]]ны жаулап алып ([[1064]]), [[Манцикерт]] түбінде [[Византия]] [[әскер]]лерін жеңді ([[1071]]). 1071 — 81 ж. [[Кіші Азия]]ны және басқа да аумақтарды жаулап алды.'' [[Мәлік шах]]'' ([[1072 — 92]]) [[Грузия]] мен ''[[Қарахан]] [[мемлекет]]ін'' бағындырды. Бұл тұста Салжұқ сұлтандығының шекарасы [[Сырдария]]дан [[Ніл]]ге дейін, [[Каспий]]ден [[Жерорта теңізі]]не дейін созылды. [[Мемлекет]] астанасы [[Исфаһан]] қаласы болды. Бірақ көшпелі оғыз және басқа да түркі тайпаларының әскери шонжарлары мен ақсүйектері байтақ аумақтарды иемденіп, орталығы өкімет билігіне тәуелсіз болуға ұмтылды. [[File:Konya.Turkish.building.jpg|thumb|left|200px|[[Инше күмбезі]], 13 ғ. [[медресе]]сі, [[Кониа]], Түркия.]] Сондықтан сұлтандар ішкі саясатта күшті өкімет билігіне мүдделі болған [[Иран]] ақсүйектеріне иек артты. Бұл топтың мүддесін көздеуші ''[[Низам әл-Мүлік]]'' болды. 11 — 12 ғасырларда Салжұқ сұлтандығы [[Орталық Азия]], Орта Шығыс пен [[Кіші Азия]]да бірнеше иеліктер мен [[мемлекет]]терге бөлініп кетті. Жаңадан [[Керман]] ([[1041 — 1187]]), [[Кония]] немесе [[Рум]] ([[Кіші Азия]]да, [[1077 — 1307]]), [[Хорезм]]де [[Ануштегін]]дер ([[1097 — 1221]]) сұлтандықтары құрылды. Бірінші ''крест жорығынан'' кейін салжұқтар [[Палестина]]дан, кейін [[Сирия]]дан, [[Грузия]][дан, [[Кіші Азия]]дағы кейбір иеліктерінен айырылды. 1118 ж. [[Мәлік шах]]тың ұлдары Салжұқ сұлтандығын бірнеше иеліктерге бөліп алды. [[Санжар]] сұлтан (1118 — 57) дербестікке ұмтылған ақсүйектермен күрес жүргізді. Бірақ 1141 ж. қарақытайлардан жеңіліс тауып, [[Орталық Азия]]дағы билігінен айырылды. 1153 ж. оғыздар [[Хорасан]]ның [[Мерв]], [[Нишапур]], [[Тус]], т.б. қалаларын басып алды. 1157 ж. [[Санжар]] өлгеннен кейін [[Хорасан]]дағы “Ұлы салжұқ” билігі өмір сүруін тоқтатты. Оның інісі [[Махмұд]] [[мемлекет]]ті қалпына келтіруге тырысқанымен, салжұқ империясының бұл бөлігі түпкілікті құлдырап, бірнеше ұсақ иеліктерге бөлініп кетті. [[Хорасан]], [[Керман]] және Батыс [[Иран]] арасындағы отыз жылдық өзара тартыстан кейін [[Хорезмшаһ]] үстемдік алды. Тек ''[[Рум сұлтандығы]]'' сақталып қалды. 12 ғасырдың соңына қарай Иранның батысы мен орталығында тұрған салжұқтар атабектер ықпалына түсіп, билігінен біржола қол үзді.
<ref> Қазақ энциклопедиясы, 7 - том </ref>
Line 10 ⟶ 40:
{{stub}}
{{wikify}}
[[Category:1077 жыл ықұрылғандар]]
{{Суретсіз мақала}}
[[Category:1307 жылы таратылғандар]]
[[Санат:Тарих]]
[[Category:Түркия тарихы]]
 
 
[[an:Soldanato de Rum]]
[[ar:سلاجقة الروم]]