Ұлы Моғолдар патшалығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Infobox former country
|native_name = {{lang|fa|شاهان مغول}}<br />{{transl|fa|''Shāhān-e Moġul''}}
|conventional_long_name = The Mughal Empire
|common_name = Mughal Empire
|continent = Asia
|region = South Asia
|country = India <!-- Per [[Template:Infobox former country#Location]], Pakistan is already addressed at "|today=" below -->
|era = Early modern
|status = Empire
|status_text = <!-- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. -->
|empire = <!-- The empire or country to which the entity was in a state of dependency -->
|government_type = [[Absolute monarchy]], [[unitary state]]<br />with [[federation|federal structure]]
<!-- Rise and fall, events, years and dates -->
<!-- only fill in the start/end event entry if a specific article exists. Don't just say "abolition" or "declaration" -->
|year_start = 1526
|year_end = 1764
|year_exile_start = <!-- Year of start of exile (if dealing with exiled government - status="Exile") -->
|year_exile_end = <!-- Year of end of exile (leave blank if still in exile) -->
|event_start = First Battle of Panipat
|date_start = 21 April
|event_end = Battle of Buxar
|date_end = 22 october
|event1 = <!-- Optional: other events between "start" and "end" -->
|date_event1 =
|event2 =
|date_event2 =
|event3 =
|date_event3 =
|event4 =
|date_event4 =
|event_pre = <!-- Optional: A crucial event that took place before before "event_start" -->
|date_pre =
|event_post = <!-- Optional: A crucial event that took place before after "event_end" -->
|date_post =
<!-- Flag navigation: Preceding and succeeding entities p1 to p5 and s1 to s5 -->
|p1 = Timurid dynasty
|flag_p1 = Timurid.svg
|image_p1 = <!-- Use: [[Image:Sin escudo.svg|20px|Image missing]] -->
|p2 = Delhi Sultanate
|flag_p2 = <!-- Default: "Flag of {{{p1}}}.svg" (size 30) -->
|image_p2 =
|p3 = Suri dynasty
|flag_p3 =
|image_p3 =
|p4 = Adil Shahi dynasty
|flag_p4 =
|image_p4 =
|p5 = Deccan Sultanates
|flag_p5 =
|image_p5 =
|s1 = Maratha Empire
|flag_s1 = Flag of the Maratha Empire.svg
|border_s1 = no
|image_s1 = <!-- Use: [[Image:Sin escudo.svg|20px|Image missing]] -->
|s2 = Durrani Empire
|flag_s2 = Flag of the Emirate of Herat.svg
|s3 = Sikh Empire
|flag_s3 = Punjab flag.svg
|s4 = Company rule in India{{!}}Company Raj
|flag_s4 = Flag of the British East India Company (1801).svg
|s5 = British Raj
|flag_s5 = British Raj Red Ensign.svg
|s6 = Hyderabad State
|flag_s6 = Asafia flag of Hyderabad State.png
|image_flag = Flag of the Mughal Empire.svg
|flag_border = no
|flag_alt = Flag of the Mughal Empire
|flag = Flag of the Mughal Empire
|flag_type = <!-- Displayed text for link under flag. Default "Flag" -->
|image_coat = <!-- Default: Coat of arms of {{{common_name}}}.svg -->
|coat_alt = <!-- Alt text for coat of arms -->
|symbol = <!-- Link target under symbol image. Default: Coat of arms of {{{common_name}}} -->
|symbol_type = <!-- Displayed text for link under symbol. Default "Coat of arms" -->
|image_map = Mughal Ages.jpeg
|image_map_alt = Timeline of Mughal State 1526-1707
|image_map_caption = Mughal Frontiers 1526–1707
|image_map2 = <!-- If second map is needed - does not appear by default -->
|image_map2_alt =
|image_map2_caption =
|capital = [[Agra]]; [[Fatehpur Sikri]]; [[Delhi]] <!-- [[Lahore]] was royal residence, not capital -->
|capital_exile = <!-- If status="Exile" -->
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Persian language|Persian]] (initially also [[Chagatai language|Chagatai Turkic]]; later also [[Urdu]])
|currency = Rupee
<!-- Titles and names of the first and last leaders and their deputies -->
|leader1 = Babur
|leader2 = Humayun
|leader3 = Akbar
|leader4 = Jahangir
|leader5 = Shah Jahan
|leader6 = Aurangzeb
|year_leader1 = 1526–1530
|year_leader2 = 1530–1539, 1555–1556
|year_leader3 = 1556–1605
|year_leader4 = 1605–1627
|year_leader5 = 1628–1658
|year_leader6 = 1658–1707
|title_leader = [[Mughal emperors|Emperor]]
|representative1 = <!-- Name of representative of head of state (eg. colonial governor) -->
|representative2 =
|representative3 =
|representative4 =
|year_representative1 = <!-- Years served -->
|year_representative2 =
|year_representative3 =
|year_representative4 =
|title_representative = <!-- Default: "Governor" -->
|deputy1 = <!-- Name of prime minister -->
|deputy2 =
|deputy3 =
|deputy4 =
|year_deputy1 = <!-- Years served -->
|year_deputy2 =
|year_deputy3 =
|year_deputy4 =
|title_deputy = <!-- Default: "Prime minister" -->
<!-- Legislature -->
|legislature = <!-- Name of legislature -->
|house1 = <!-- Name of first chamber -->
|type_house1 = <!-- Default: "Upper house" -->
|house2 = <!-- Name of second chamber -->
|type_house2 = <!-- Default: "Lower house" -->
<!-- Area and population of a given year -->
|stat_year1 = 1700
|stat_area1 = 3200000
|stat_pop1 = 150000000
|stat_year2 =
|stat_area2 =
|stat_pop2 =
|stat_year3 =
|stat_area3 =
|stat_pop3 =
|stat_year4 =
|stat_area4 =
|stat_pop4 =
|stat_year5 =
|stat_area5 =
|stat_pop5 =
|footnotes = Population source:<ref name="Richards1993">{{cite book|last=Richards|first=John F.|title=The Mughal Empire|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0521251198|doi=10.2277/0521251192|editor1-first=Gordon|editor1-last=Johnson|editor1-link=Gordon Johnson (historian)|editor2-first=C. A.|editor2-last=Bayly|editor2-link=Christopher Alan Bayly|accessdate=14 October 2010|series=The New Cambridge history of India: 1.5|volume=I. The Mughals and their Contemporaries|location=Cambridge|pages=1, 190|date=March 26, 1993}}</ref>
|today = {{flag|Afghanistan}}<br>{{flag|Bangladesh}}<br>{{flag|India}}<br>{{flag|Pakistan}}
}}
[[File:Emperor Jahangir receiving his two sons, an album-painting in gouache on paper, c 1605-06.jpg|thumb|left|[[Моғол императоры]] [[Жаһаңгір]] екі баласын қабылдауда, 1605-06.]]
[[File:Jama Masjid, Delhi, morning view.jpg|thumb|180px|[[Жама Масжід, Дели]] [[Жахан шах]] салдырған, 1656.]]
'''Моғол әулеті''', ұлы [[Моғол]]дар әулеті – 16 – 19 ғасырларда [[Үндістан]]ды билеген әулет. Негізін салушы – [[Заһир әд-Дин Мұхаммед Бабыр]]. [[Темір әулеті]]нен шыққан, әкесі [[Омар Шейх]] (1456 – 95) [[Әмір Темір]]ге туажат, анасы [[Құтлұқ Нигар]] ханым [[Жүніс хан]]ның үлкен қызы. [[Бабыр]] [[Ферғана]]ның әмірі болды. 1504 жылы [[Мұхаммед Шайбани]] бастаған [[Дешті Қыпшақ]] тайпалары [[Бабыр]]дан [[Ферғана]]ны тартып алды. Ол өзіне берілген жауынгерлермен оңтүстікке жылжып, [[Кабул]]ды иеленді. 1512 жылы [[Бабыр]] әскерлері [[Самарқанд]]ты басып алды. Бірақ келесі жылы жеңіліп, кейін қайтты. Содан кейін Бабыр түркі тайпалары мен ауғандықтарды бастап [[Үндістан]] жерін жаулауға кірісті (1518 – 19, 1524 – 25). Ол кезде [[Үндістан]] бытыраңқы ел болатын. Оның солтүстік аймақтарында [[мұсылман]]дар билеген бірнеше мемлекеттер өмір сүрді. Өзара қырқыстағы билеушілер [[Бабыр]]ға сүйенбек болып, оны көмекке шақырды. Бабыр қолы 1526 жылы [[Панипат]] жазығында [[Ибраһим]] ІІ-ні, 1527 жылы раджпуттарды жеңіп, Пенджаб, [[Лахор]], [[Дели]], [[Агра]] жерлеріне ие болды. Сөйтіп, Бабыр және оның ұрпақтары Ауғанстанның тең жартысын, Үндістанның солтүстігін, орталық аймақтарын біріктіріп, ірі империя құрды. Олар Моғолстаннан шыққандықтан Үндістанда және Еуропада ұлы моғолдар деген атпен аталды. Моғол әулеті билеген кезеңде Үндістан әлемге әйгілі болды. Оның белгілі сұлтандары: [[Бабыр]] (1526 – 30), Құмайын (1530 – 56), [[Акбар]] (1556 – 1605), [[Жаһангер]] (1605 – 27), Жаһан шаһ (1627 – 58), Аурангзеб (1658 – 1707), Баһадүр шаһ (1707 – 12), [[Жаһандар шаһ]] (1712 – 13), Фаррух Сий-Сийяр (1713 – 19), Насыр әд-Дин Мұхаммед (1719 – 48), Ахмад шаһ Баһадүр (1748 – 54), Әзиз әд-Дин Аламгир ІІ (1754 – 59), Жәлел әд-Дин Әли Жауһар шаһ Алам (1759 – 1806), Акбар ІІ (1806 – 37), Сираж әд-Дин Баһадүр ІІ (1837 – 58). 18 ғасырдың ортасында ұлы моғолдар империясы ыдырай бастады. Ақырғы сұлтан Баһадүр ІІ Үндістан халқының ағылшындар үстемдігіне бағытталған көтерілісін басқарды. Көтеріліс басылған соң оның ұлдары ағылшындар қолынан қаза тапты, ал Баһадүр ІІ Бирмаға айдалып, сонда қайтыс болды.
'''Ұлы моғолдар империясы''' — [[Үндістан]] аумағында өмір сүрген ірі мемлекет (''1526 — 1858'') Дели сұлтандығы ыдырағаннан кейін құрылған. Негізін Темір әулетінен шыққан [[Захир әд-Дин Мұхаммед Бабыр]] қалады. [[Бабыр]] мен оның ұрпақтары [[Моғолстан]]нан шыққандықтан үнділіктер (оларды “мухгал” деп атаған) мен еуропалықтарға Ұлы [[Моғол]]дар деген атпен белгілі болды. Ұ. М. и. барынша ұлғайған кезінде аум. оңт-ндегі шағын князьдіктер мен патшалықтардан басқа Үндістан түбегін түгелге дерлік қамтыды.
==Астанасы .==
Бастапқыда [[Агра]], соңынан [[Дели]] қалалары болды. <br/>
Line 14 ⟶ 162:
== Ciлтемелер : ==
[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том<br/>
<ref>История Индии в средние века, Моғол, 1968</ref>
<ref> Босворт К.Э., Мусульманские династии, Моғол, 1971 </ref>
<ref> Захир әд-Дин Мұхаммед Бабыр, “Бабырнама”, А., 1993 </ref>
<ref> Дулат Мұхаммед Хайдар, Тарих-и Рашиди, А., 1999</ref>
==Сілтемелер==
* [[Мұхаммед Шайбани]]
* [[Бабыр]]
* [[Дешті Қыпшақ]]
== Пайдаланған Әдебиет ==
<references/>
{{stub}}
{{wikify}}
[[Category:Иран тарихы]]
[[Category:1526 жылы құрылғандар]]
[[Category:Моғол империясы| ]]
[[Category:1857 жылы таратылғандар]]
[[Category:Мұсылман әулеттері]]
[[Category:Пәкістан тарихы]]
[[Category:Үндістан тарихы]]
[[Санат:Темір әулеті]]
{{Link FA|de}}
[[ar:إمبراطورية مغول الهند]]
[[az:Babur İmperiyası]]
[[bn:মুঘল সাম্রাজ্য]]
[[bs:Mogulsko carstvo]]
[[br:Impalaeriezh Voghol]]
[[bg:Моголска империя]]
[[ca:Imperi Mogol]]
[[cs:Mughalská říše]]
[[cy:Ymerodraeth y Mughal]]
[[da:Mogulriget]]
[[de:Mogulreich]]
[[es:Imperio mogol]]
[[eo:Mogola Imperio]]
[[eu:Mogol Inperioa]]
[[fa:گورکانیان]]
[[fr:Empire moghol]]
[[gu:મુઘલ યુગ]]
[[ko:무굴 제국]]
[[hy:Մեծ Մողոլների կայսրություն]]
[[hi:मुग़ल साम्राज्य]]
[[hr:Mogulsko Carstvo]]
[[id:Kesultanan Mughal]]
[[is:Mógúlveldið]]
[[it:Moghul]]
[[he:האימפריה המוגולית]]
[[kn:ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ]]
[[lt:Mogolų imperija]]
[[li:Mughalriek]]
[[hu:Mogul Birodalom]]
[[ml:മുഗള് സാമ്രാജ്യം]]
[[mr:मुघल साम्राज्य]]
[[ms:Empayar Mughal]]
[[nl:Mogoelrijk]]
[[ne:मुगल साम्राज्य]]
[[ja:ムガル帝国]]
[[no:Mogulriket]]
[[nn:Mogulriket]]
[[pnb:مغلیہ سلطنت]]
[[ps:د مغولو پاچايي]]
[[pl:Wielcy Mogołowie]]
[[pt:Império Mogol]]
[[ro:Imperiul Mogul]]
[[ru:Империя Великих Моголов]]
[[sa:मुगलसाम्राज्यम्]]
[[simple:Mughal Empire]]
[[sk:Mughali]]
[[sl:Mogulski imperij]]
[[sr:Mogulsko carstvo]]
[[fi:Suurmogulien valtakunta]]
[[sv:Mogulriket]]
[[tl:Imperyong Mughal]]
[[ta:முகலாயப் பேரரசு]]
[[te:మొఘల్ సామ్రాజ్యం]]
[[th:จักรวรรดิโมกุล]]
[[tr:Babür İmparatorluğu]]
[[uk:Імперія Великих Моголів]]
[[ur:مغلیہ سلطنت]]
[[vi:Đế quốc Mogul]]
[[fiu-vro:Mogulidõ impeerium]]
[[zh:莫卧儿帝国]]
| |||