Өлім жазасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш {{Суретсіз мақала}} үлгісін үстедім
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
'''Өлім жазасы''' – ежелден келе жатқан ең ауыр жаза. Өлім жазасы қоғамдағы ауыр қылмыстармен күресу үшін қолданылған. Көне замандарда негізінен патшаның әмірін орындамаған адамды, иесіне қарсыласқан құлды, ұрлық жасаған адамды, бұйрықты орындамаған жауынгерді өлім жазасына кескен. [[Шыңғысхан]] әскерінде бір адам шайқас кезінде шегінсе немесе қашса құрамына сол жауынгер кіретін бір ондық түгел өлтірілген. 13 ғасырда [[Еуропа|Еуропада]] басталған инквизиция католик шіркеуінің ілімінен дүниетанымы өзгеше адамдарға өлім жазасын (өртеу) қолданды. Ислам елдерінде кісі өлтірушілер, зинақорлар осы жазаға кесілді. Қазақ қоғамында да жазаның бұл түрі ауыр қылмыс жасағандарға қолданылды. Қанға қан қағидасын бірте-бірте құн төлету жазасы ығыстырғанымен, соғыс кезіндегі сатқындық, туыс адаммен көңіл қосу сияқты бірқатар қылмыстар үшін өлім жазасына кесті (ат құйрығына байлау, таспен атқылау). 20 ғасырдың 2-жартысында адам қоғамын ізгілендіру ағымының күш алуы нәтижесінде өлім жазасын жоюға бағытталған халықаралық шаралар іске асырыла бастады. Еуропа Кеңесі Адам құқықтары мен бостандығын қорғау туралы конвенцияға қосымша [[1983]] жылғы 28 сәуірде өлім жазасын жою туралы №6 хаттама қабылдады. [[БҰҰ]] Бас Ассамблеясы Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықар. пактіге қосымша [[1989]] жылы 15 желтоқсанда өлім жазасын жою туралы екінші қосымша хаттама қабылдап, әлем елдерін сол хаттамаға қол қойып, қосылуға шақырды. Осы шаралардан кейін әлемнің 80-нен астам мемлекеті өз қылмыстық заңынан өлім жазасын алып тастады. Қазақстанда өлім жазасы (ату) тек айрықша ауыр қылмыстар (лаңкестік, геноцид, айуандықпен кісі өлтіру, т.б.) үшін тағайындалады. 18-ге толмаған жасөспірімге, әйел адамға, сот үкімі шыққанға дейін 65 жасқа толған ер адамға қолданылмайды. Рақымшылық жасалған жағдайда өлім жазасы өмір бойына немесе 25 жылға бас бостандығынан айыру жазасына ауыстырылуы мүмкін. Қазақстанда [[2003]] жылдан бастап өлім жазасына ''[[мораторий]]'' жарияланған.
 
Өлім жазасы мәселесі оны зерттеп жатқан ғалымдар мен практиктердің ғана емес, бүкіл халықтың назарын аударып отырғаны белгілі. Оның өзекті де күрделі болып отырғаны осыдан.
Ең алдымен, қазір әлемде өлім жазасына байланысты қалыптасып отырған сыртқы саяси ахуалға, содан соң Қазақстанда оның қалай шешіліп жатқанына тоқталғанды жөн көрдік.
Қазіргі кезде бірде-бір мемлекет қандай мәселе болмасын, оны сыртқы саяси факторларды ескермей шеше алмасы анық, менің ойымша, дәл солар өлім жазасын қолдану мәселесі бойынша пікірлер эволюциясына айтарлықтай ықпалын тигізіп отыр.
Бірінші кезекте осыдан бір жылдай уақыт бұрын өлім жазасына арналып өткен бірқатар халықаралық форумдарға назар аударайық.
Өлім жазасына қарсы алғашқы әлемдік конгресс 2001 жылғы 21-23 шілдеде Страсбургте болып өтті. Ол әлемдік қоғамдастықта аболиционистік үрдістің кең етек жаюының бір көрінісі іспетті болды, себебі онда ұлттық заңнамада өлім жазасын қалдыруды қолдайтындармен қандай да бір пікірталасқа түсу туралы ойдың өзі ерсі саналды. Қорытынды декларацияда аталмыш конгресс өлім жазасын жою туралы бірқатар маңызды мәлімдеме жасады.
Осы құжатта өлім жазасы кек алудың салтанат құруы және адамның ең маңызды құқықтарын, ең алдымен, өмір сүру құқын аяқ асты ету деп көрсетілген. Сонымен қатар, өлім жазасының ешқашан қылмыстың алдын алуға септігін тигізбейтіні баса көрсетілген. Өлім жазасы адамға қарсы бағытталған асқан қатыгездік, азаптау және кемсіту актісі болып табылады. Өлім жазасын қолданатын қоғам сол арқылы зорлық - зомбылықты мадақтайды. Адам құқықтарын қадірлейтін қоғам өлім жазасын жоюға тырысады (Европа против смертной казни. Российская юстиция,2001, № 9).
 
2001 жылғы 25-29 шілдеде Страсбургте Еуропа Кеңесі Парламенттік Ассамблеясының (ЕКПА) кезекті сессиясы өтіп, онда қаралған маңызды мәселелердің бірі өлім жазасын жою болды. Осы талқылау нәтижесінде ЕКПА "Еуропа Кеңесінің бақылаушы-мемлекеттерінде өлім жазасын жою" революциясын қабылдады.
ЕКПА осы құжатында өлім жазасына үзілді-кесілді қарсы позициясын тағы да қуаттады. Ассамблея қазіргі заманғы өркениетті қоғамның қылмыстық әділет жүйесінде өлім жазасына орын болмауға тиіс, ал оны қолдану Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау жөніндегі Еуропа конвенциясының 3 - бабы бойынша адамның қадір - қасиетін аяқ асты ету болып табылады деген пікір білдірді.
Сонымен қатар, 1994 жылдан бастап Ассамблея Еуропа Кеңесіне мүше болғысы келетін елдерге өлім жазасына мораторий енгізуге әзір болу шартын міндетті түрде қоятын болды. Осының нәтижесінде Еуропа Кеңесін құрайтын 43 ел 1997 жылдан бері іс жүзінде өлім жазасы қолданылмайтын аймаққа айналды.
 
<ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref>
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Өлім_жазасы» бетінен алынған