Қазақ графикасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Қазақ қоғамындағы араб жазуына қатысты зерттеулерде араб жазуы ''қадим'', ''жәдид'' деп екіге бөлінеді. Зерттеушілердің көрсетуі бойынша қадим жазу үлгісіне ХVІ- XVII ғ.ғ. аралығындағы тарихи негізі бар жылнамаларды, құжаттарды және [[Түркі тілдері|түркі халқы]]на ортақ еңбектерді, ал жәдид жазуына «[[Түркістан уалаяты]]», «[[Дала уалаяты]]» тәрізді алғашқы қазақ газеттерінде қолданылған жазу үлгілерін жатқызады. [[Қадим жазу жүйесі]]нің басты бір ерекшелігі [[дауысты дыбыстар]]дың таңба арқылы емес, [[диакритикалық белгі]]лермен берілуі, яғни дауысты дыбыстардың қызметін [[харакат]]тар атқарған. Харакаттар үшеу: ''фатха, дамма, кесра''. Бұл белгілер қазақ тіліндегі тоғыз дауыстының мәнін берген, фатха ''а, ә, '' дамма ''ұ, ү, о, ө''; кесра ''ы, і, е ''дыбыстарының мәнінде жұмсалып отырған. Мысалы, ''мен - ﻦﻤ (мн) , Ешдәулет - ﺕﻠﻭﺍﺪﺸﻴ ﺍ (Ешдәулт), сөзлешүб - ﺐﺸﻪﻟﺯﺳ (сзлешіб), көңілі - ﻰﻠﻜﻨﻜ (кңлі). бүлдірген -ﻦﺎﻜﺮﺪﻠﺒ (блдрген)''. Қадим жазу жүйесінде ұлттық жазуға тән емес, тек араб сөздеріне ғана тән таңбалар (ﺾ, ﺙ , ﻆ , ﺫ ) қазақ тілінің төл сөздерін жазуда да қолданылған.

 

 

Ал [[Гүлфар Мамырбекова|Г. Мамырбекова]] жәдид жазу жүйесінде аз болса да харакаттардың қолданылғанын көрсетеді: құл және күң - ﻚﻨُﻜ (1874, №6), күтүб - ﺐﻭﺘُﻜ , құшақтасыб - ﺐﺴﺎﺘﻘﺎﺸُﻗ , құрметтеб - ﺏﻴﺪﺘﻤﺭُﻗ (1874, №10), тұхым - ﻢﺤُﺗ , құдай - ﺍﺪُﺤ (1874, №16), құл - ﻝُﻘ (1977, №30). Фатха арқылы белгіленген сөздер: бағасы - ﻰﺳﺎﻐَﺒ (1875, №1), ақраб - ﺐَﺭﻘﺍ [2, 75]. Мұндай [[гетерогенді жазба тіл]]ді меңгеру көпшіліктің үлесінде емес, тек сол кездегі элиталық топтың ғана оқу құралы болды. [[Ескі қазақ жазба тілі]]нде дәстүрлі түркі әдеби тіл әсері толық сақталғандықтан, қазіргі кезде кодификацияланған сөздер екіұшты таңбаланған. Сондай-ақ [[түбір]]ге [[қосымша]] қосылғанда [[дыбыс үндестігі заңы]]ның сақталмай жазылды. Мысалы, ''мүлкімізні, аулымызны, бізні'' т.б. яғни [[жалғау]] және [[жұрнақ]]тар ескі қазақ жазба тілінде бір ғана [[инвариант]] принципімен алынып, қазіргі кезде көптік мәнде жұмсалатын жалғаулардың ''-дар, -тар'' варианттары таңбаланбай, қазақ тілінің [[Үндестік заңы|үндесім заңдылығы]] үнемі бұзылып отырды. Сөз ортасында, соңында "ы", "і" қысаң дауыстылардың орнына "ұ", "ү" таңбаланғанын көреміз: ''орұсұңұзны, келтүр, өткүр, үчүн, қабұл, түрлү, жауұн'' т.б. [[Жадид жазуы|Жадид]], [[қадим жазуы|қадим]] жазу үлгілерінде кітаби тілдің тұрпат межесін белгілейтін графикалық таңбалар, сонымен қатар халықтық тілден едәуір алшақта болды <ref>Мамырбекова Г. XVIII-XIX ғғ. араб жазулы қазақ жазбаларының графикалық-орфографиялық ерекшеліктері: фил. ғыл. канд. ... автореф. Алматы, 2006.–130 б. </ref>.