Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
уикилендіру/инфобокс |
||
1-жол:
{{otheruses|Жамбыл ауданы}}
{{Әкімшілік бірлік
|
|Қазақша атауы = Жамбыл ауданы
|
|
|
|
|
|
|
|
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|type =
|деңгей =
|subdivision_name1 = [[Жамбыл облысы]]▼
|CoordScale =
|Әнұраны =
|Статусы =
|Енеді = 9 ауылдық округ
|population_as_of = 2010<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref>▼
|Астанасы = [[Аса]]
|Ірі қаласы =
|Ірі қалалары =
|Құрылды = 1928
|Таратылған уақыты =
|Басшысы = Астаев Ертарғын
|Басшының түрі = әкім
|Басшысы2 =
|Басшының түрі2 =
|ЖІӨ =
|ЖІӨ жылы =
|ЖІӨ бойынша орны =
|Жан басына шаққанда ЖІӨ орны =
|Тілі =
|Тілдері =
▲ |
|Санақ жылы = 2010
|Пайызы =
|Халық саны бойынша орны =
|Тығыздығы =
|Тығыздығы бойынша орны =
|Ұлттық құрамы =
|Конфессионалдық құрамы =
|Жер аумағы = 4,3 мың
|Жер аумағының пайызы =
|Жер аумағы бойынша орны =
|Максималды биіктігі =
|Орташа биіктігі =
|Минималды биіктігі =
|Ендік =
|Бойлық =
|Карта = Zhambyl District Zhambyl Oblast Kazakhstan.png
|Карта ені =
|Әкімшілік бірліктің картасы = Zhambyl District Zhambyl Province Kazakhstan.png
|Әкімшілік бірлік картасының ені =
|Уақыт белдеуі = [[UTC+6]]
|Аббревиатура =
|ISO =
|FIPS =
|Телефон коды =
|Пошта индекстері =
|Интернет-үйшігі =
|Автомобиль коды =
|Сайты =
|Commons санаты =
|Түсініктемелер =
}}
'''Жамбыл ауданы'''– [[Жамбыл облысы]]ның
== Географиясы == Аудан жері таулы (Қаратау мен Қырғыз Алатауының түйіскен жері), қыратты (орт.), Аудан жерімен [[Талас өзені|Талас]], Аса өзендері ағып өтеді; Бөгеткөл, Сұлукөл, Сеңгірбай, Көкіш көлдері бар. Жері таулы-шалғынды, шалғынды-сұр, шалғынды-батпақты келеді. Онда жусан, жантақ, сораң шөп, қамыс, құрақ, бұталы өсімдіктер, т.б. өседі. Ақ бөкен, арқар, қоян, түлкі, қасқыр, шиебөрі, қырғауыл, т.б. мекендейді. Жер қойнауынан құрылыс материалдары (гипс, әктас, т.б.) өндіріледі. == Тарихы ==
[[1932]] жылдың 20 ақпанында Сырдария өлкесі Қызылорда, оңтүстік Қазақстан облысы болып екіге бөлініп Әулиеата ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының құрамында қалды. Ал, [[1936]] жылдың 10 қаңтарында Әулиеата ауданы сол кездегі Қазақстанның басшысы Мирзоянның есімімен аталды. Қазақтар «Мырзажан» немесе «Мырзабала» атаған. Мирзоян [[1938]] жылы халық жауы болып ұсталып кеткен соң, ауданға осы жылдың 1 шілдесінде қазақ халқының Гомері атанған ұлы Жамбылдың есімі
«Ұлы жұт» - ашаршылықтан кейінгі 1933 жылы аудандағы колхоздардың саны 60-қа жетті. Алайда ауыл шаруашылығы өндірісін жетік білетін маман кадрлар, құрал-сайман жетіспеді. «Жүк ауырын нар көтереді» деген, осы тұста елдің белін көтеріп, колхоз қабырғасын өруге Құлманбаев, Б.Кейкиев, Б
1938 жылдың наурызында Жамбыл ауданының құрамынан Свердлов, Луговой аудандары бөлініп шықты. Сол кезде ауданда 6 селолық совет, 40 колхоз, 4 совхоз, 2 МТС болды. Колхоздар мен МТС-терді ұйымдық жағынан нығайту, олардың материалдық-техникалық базасын күшейту нәтижесінде егіс көлемі, мал саны едәуір көбейді, ауыл шаруашылығы өнімі арта түсті.
Line 37 ⟶ 90:
Киелі топырақ ұлылық туғызбай қоймайды. Ауданды әр кезеңде қазақтың озық ойлы, зиялылары басқарып, ауданның экономикасының көтерілуіне үлестерін қосты. Х.Баймуханбетов – аудандық партия комитетінің алғашқы бірінші хатшысы. Одан кейінгі аудан тізгінін ұстаған Күләш Әскеева кейін облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары және басқа да басшы қызметте болды. Өткен ғасырымыздың елуінші жылдарының соңына қарай аудан тізгігін ұстаған Т.Ақбозовты, одан кейін аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы болған Ш.Қалдыбаевты аудан халқы үнемі еске алып, олардың жақсы істері жайлы әлі күнге әңгімелеп отырады.
Алпысыншы жылдардың басында Жамбыл ауданы таратылып, Жуалы, Байзақ (ол кезде Свердлов) аудандарының құрамына берілді. Арада екі жыл өткеннен кейін 1966 жылдың қысында Жамбыл ауданы қайта құрылды. Аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы
Жамбыл ауданы әу бастан-ақ мал және егін, бау-бақша дақылдарын өсіруге мамандандырылған. Ауданның өндірістік-экономикалық даму қарқынының артықшылықтарына оның қалаға таяу орналасуы игі әсер етіп келген. Мұнда 1930 жылдың өзінде бірден-бір ең үлкен машина-трактор (МТС) станциясы ашылып, ауыл шаруашылығына жұмыс істей бастаған. 1930 жылғы санақ деректері бойынша ауданда 33 012 бас ірі қара мал, 298 067 қой, 267 шошқа болған екен. Алғашында аудандағы он сегіз ұсақ ұжымшардың мүшесі 258 адамға жеткен. 1930 жылы ұжымшар саны 94-ке жетіп, колхозшылардың саны 7905 адамға артқан. Ал қазір аудан көлемі 41 500 кв.км, халқының саны 75 803, 45 елді мекен, 10 өндірістік кооператив, 4 ЖШС, 1772 шаруа қожалығы, 751 жеке кәсіпкерлік, 117 шағын кәсіпкерлік, 13 өнеркәсіп орындары еңбек етуде. ▼
Өткен ғасырдың отызыншы жылдарындағы құйынды да дүрмекті күндерді, дүние тамұқтың отына оранған зұлмат кезеңді, аудан халқының бастан кешіргені белгілі. Ел енді-енді еңсесін көтеріп, жағдайы түзеле бастағанда батыстан соққан қара дауыл талай кеудедегі көктемнің қызғалдағын жұлып кетті. 1941 жылдың 22 маусымы күні басталған қанқасап соғыстың салған лаңын күні бүгінге дейін кәрі де, жас та ұмытқан жоқ. 1418 күн мен түнге ұласқан, өмір мен өлім айқасқан, бораған оқ ішінде жүріп, сол соғыстан елге аман оралған ардагерлеріміздің қатары да жылдан жылға сиреп келеді.
Line 56 ⟶ 107:
Ортақ табысқа өзіндік үлес қосқан шопандар пионерлік Құрманбек Тубаев пен қаракемерлік Оразғали Ақыновтың есімдері елге ерте танылды. Ауданымыздан Ж.Хаппаев, Х.Миссиров, Ә.Бейсенов және тағы басқа жайылымды төрт-түлік малға толтырған еңбек майталмандары көптеп шықты.
== Ауыл шаруашылығы ==
Тәуелсіздік жарияланғаннан бері ауданымызда мақтануға тұрарлық, еңбектерімен еленіп жүрген азаматтар бар. Олар – Президент Жарлығымен жоғары марапаттарға лайық деп танылған «Құрмет» орденінің иегерлері – Ұлы Отан соғысының ардагері Ә.Кемпіреков, «Пионер» асыл тұқымды қой зауыты өндірістік кооперативінің төрағасы А.Жұмақанов, «Астана», «Ерен еңбегі» медальдарының иегерлері «Амангелді», «Юнчи» өндірістік кооперативінің төрағалары Р.Бегалиев, Т.Аширов, «Ерен еңбегі» медалінің иегері - «Атамекен» шаруа қожалығының басшысы Ж.Жапаров, «Шапағат» медалінің иегері – «БМ» ЖШС бас директоры С.Махмадов, ҚР Құрмет Грамотасымен марапатталған «Шайқорық» шаруа қожалығының жетекшісі Е.Дадабаев және М.Төлебаев атындағы аудандық саз мектебінің директоры С.Күзербаев. Президент Н.Ә.Назарбаевтың назарына ілініп, жоғары мемлекеттік марапаттарға ие болған бұл азаматтар аудан абыройын арттырса, аудандағы қалыптасқан жағдайлар жақсы жағдайлар жоғары көрсеткіштер оларды құрметке бөлеп отыр.▼
▲Жамбыл ауданы әу бастан-ақ мал және егін, бау-бақша дақылдарын өсіруге мамандандырылған. Ауданның өндірістік-экономикалық даму қарқынының артықшылықтарына оның қалаға таяу орналасуы игі әсер етіп келген. Мұнда 1930 жылдың өзінде бірден-бір ең үлкен машина-трактор (МТС) станциясы ашылып, ауыл шаруашылығына жұмыс істей бастаған. 1930 жылғы санақ деректері бойынша ауданда 33 012 бас ірі қара мал, 298 067 қой, 267 шошқа болған екен. Алғашында аудандағы он сегіз ұсақ ұжымшардың мүшесі 258 адамға жеткен. 1930 жылы ұжымшар саны 94-ке жетіп, колхозшылардың саны 7905 адамға артқан.
Ал қазір аудан көлемі 41 500 кв.км, халқының саны 86 411, 45 елді мекен, 10 өндірістік кооператив, 4 ЖШС, 1772 шаруа қожалығы, 751 жеке кәсіпкерлік, 117 шағын кәсіпкерлік, 13 өнеркәсіп орындары еңбек етуде.
== Аудан тұлғалары ==
▲Тәуелсіздік жарияланғаннан бері ауданымызда мақтануға тұрарлық, еңбектерімен еленіп жүрген азаматтар бар. Олар – Президент Жарлығымен жоғары марапаттарға лайық деп танылған «Құрмет» орденінің иегерлері – Ұлы Отан соғысының ардагері Ә. Кемпіреков, «Пионер» асыл тұқымды қой зауыты өндірістік кооперативінің төрағасы А.Жұмақанов, «Астана», «Ерен еңбегі» медальдарының иегерлері «Амангелді», «Юнчи» өндірістік кооперативінің төрағалары Р.Бегалиев, Т.Аширов, «Ерен еңбегі» медалінің иегері - «Атамекен» шаруа қожалығының басшысы Ж.Жапаров, «Шапағат» медалінің иегері – «БМ» ЖШС бас директоры С.Махмадов, ҚР Құрмет Грамотасымен марапатталған «Шайқорық» шаруа қожалығының жетекшісі Е.Дадабаев және М.Төлебаев атындағы аудандық саз мектебінің директоры С.Күзербаев. Президент Н.Ә.Назарбаевтың назарына ілініп, жоғары мемлекеттік марапаттарға ие болған бұл азаматтар аудан абыройын арттырса, аудандағы қалыптасқан жағдайлар жақсы жағдайлар жоғары көрсеткіштер оларды құрметке бөлеп отыр.
Ел экономикасының дамуы материалдық жағдайдың жақсаруына, адамдардың әл-ауқатының, тұрмыс-тіршілігінің жаңа сипат алуына мүмкіндік туғызатын болса, саясат, білім, әдебиет пен мәдениет осынау саланың өркендеуіне өзіндік үлесін қосады. Осы орайда біздің ауданымыздан шыққан қоғам, ғылым, мәдениет және әдебиет қайраткерлері баршылық. Бұл ретте бірінші кезекте Тәуелсіз Қазақстан тұсында дүниеге келген қос палаталы Парламенттің тұңғыш Сенат төрағасы Ө.Байгелдиев. Қарапайым ауыл азаматы саяси қызметте ел тағдырын шешуге, мемлекет аралық мәселелерді орнықтыруға өзінің өлшеусіз үлесін қосқаны мәлім. Ол қазір де заң шығарушы орган басшыларының бірі.
== Сәулеттік ескерткіштер ==
Айша бибі ауылына орналасқан Айша бибі кесенесінің сырт жағы өсімдіктермен, жұлдызшалармен өрнектеліп, плиталармен көмкерілген. Бағананың 3,4 метр биіктігінде арабша «Күз... туман... Жер тамаша...» деп жазылған. Мавзолейдің салыну тарихы
▲Ауданымызда археологиялық ескерткіштердің ең көнесі біздің заманымызға дейінгі VІ-ХІІ ғасырларды қамтиды.????? Қазіргі уақытта аудан көлемінде 89 археологиялық 2 сәулет, 1 монумент, 17 тарихи-мұра обьектілері бар. Соның ішінде ЮНЕСКО-ның республикалық мәні бар Айша бибі және Бабаджа-хатун кесенелері.
▲Айша бибі ауылына орналасқан Айша бибі кесенесінің сырт жағы өсімдіктермен, жұлдызшалармен өрнектеліп, плиталармен көмкерілген. Бағананың 3,4 метр биіктігінде арабша «Күз... туман... Жер тамаша...» деп жазылған. Мавзолейдің салыну тарихы және Айша бибінің жеке тарихы туралы осы кезге дейін жазып қалдырылған дерек кездестірілген жоқ. Тек халық аузындағы аңыз бойынша орта ғасырда өмір сүрген ғалым, әрі ақын, Хакім атаның қызы Айша сұлуға салынған кесенесі.
Аңыз негізі бойынша өзі сүйген жігітіне келе жатқанда жылан шағып өлтірген. Айша осы жерге жерленіп, оған мавзолей салынды. Оның қасында Айшаның күтушісі Бабаджа-хатун мавзолейі орналасқан. Құрылыс күйдірілген кірпіштен жасалынған. Кесенеге араб тілінде былай деп жазылған: «Бұл ұлы бейіт Абаджа-хатун. Оны соққан..» Одан әрі қарай жазылған жазуы өшіп қалған. Әулие бастау, Дех-Нуджикес, Бектөбе, Ақтөбе, Атлах, Жікіл, Адахкес қалашықтарының қалдықтарының ішінде Жікіл, Әулие бастау, Бектөбе қалашықтарына ғана қазба жұмыстары жүргізілген. Ескі қорған, обалар Аса, Қаратөбе, Қаракемер, Қызылқайнар округтерінде орналасқан.
== Аудан газеті ==
Ауданның ақпараттық әлемінің айнасы «Шұғыла-Радуга» газеті 1966 жылдың 1 шілдесінен бастап шығады. «Шұғыла» өз тарихының ішінде талай-талай тарландарды қанаттандырып, ұясынан ұшырды. Кезінде аудандық «Шұғыла-Радуга» газеті кадрлар дүкеніне айналған. Атап айтар болсақ ҚР Парламенті сенатының депутаты болған Жандар Кәрібаев, ҚР Парламенті мәжілісінің депутаты болған жазушы, ақын Арғынбай Бекбосынов осы газеттің редакторлары. Облыс әкімі ішкі саясат департаментінің директоры Масат Беріков, облыстық телерадио хабарларын тарату жөніндегі комитеттің төрағасы Бекет Момынқұлов, «Знамя труда» газетінің бас редакторы Владимир Козыренко, «Жамбыл-Тараз» газеті редакторының орынбасары Сапарғали Әлібаев, республикаға танымал сатирик-ақын Толымбек Әлімбеков, ақын Серік Қалиевтер «Шұғыла-Радуга» газетінің шекпенінен шыққандар.
Өмірден өткен Тынышбай Рахымов, Совет Әлімқұлов, Мұса Рахманбердиев, Шаймерден Дәуренов, Базар Қилыбаев сынды ақын-
== Дереккөздер ==
<references/>
{{Жамбыл облысы}}
[[Санат:Жамбыл облысы]]
|