Шырша: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш r2.7.2+) (Боттың аластағаны: roa-rup:Smrk |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
15-жол:
| subdivision = About 35; see text.
}}
== Өсімдік туралы ==
Шырша – қарағай тұқымдасына жататын биіктігі 30-50 м, баяу өсетін қылқанжапырақты ағаш. 15-20 жылға дейін өте жай, кейін жылына 30 см-ге дейін өсетін болады. [[Мәңгіжасыл өсімдік]] болғанымен, 6-12 жылда қылқандарын кезекпен түсіріп, жаңарып отырады. Өсе келе жан-жағына жайыла түсетіндіктен, олардың бір-бірінен немесе өзге ағаштардан арақашықтығы кемінде 6 м болғаны дұрыс. Осы себепті де оны тар аулалардан гөрі, арнайы бақтарға, кең ауласы бар балабақша, мектеп алаңқайларына еккен жөн. Шыршаны ауа тазартатын ерекше қасиетіне қарай, [[аурухана]], [[шипажай]]лардың маңына көптеп еккен дұрыс. Шыршаның түрі өте көп. Оның ішінде қылқанының түсі көк, қызғылт, сарғыш және ашық жасыл түрлері көгалдандыруда үлкен қолданыста. Шығыс шыршасының қылқаны сары немесе алтын түстес, ине қылқанды шыршаныкі көк, көкшіл, кәдуілгі немесе еуропалық шыршаның қылқаны қою жасыл, балқандық шыршаныкі күміс түсті немесе сұр болады. Дүние жүзінде 50-ге жуық түрі бар. Түрлеріне қарай 50-150 жыл аралығында өмір сүреді. Қазақстанның таулы аймақтарында бірнеше шыршадан құралған ормандар бар, ал көгалдандыруда он шақты түрі қолданылады. Олардың арасында бойы бір метрден аспайтындары да бар. Тіпті соңғы уақытта жерге жайылып өсетін түрлері де елімізде жерсіндіріліп жатыр. Ботаника бағында олардың орны ерекше. Сондықтан сұрыпты, қылқаны көк немесе ашық жасыл түрлерін отырғызған абзал.
Шыршаның ағашы жұмсақ, жеңіл және мықты емес. Сондықтан құрылыста, ағашты қайта өңдеуде қолданылады. Шыршадан жасалған музыкалық аспаптардың дауысы керемет болады. Италиян скрипка шеберлері Амати мен Страдиваридың скрипкалары шыршадан жасалған.
Шырша өнімінен қағаз және [[қатты қатырма қағаздар]], [[целлюлоза]], [[скипи]]дар, [[канифоль майларын]] және ағаш сіркесін алады.
Шыршаны жол жиектеріне жел ұстағыш ретінде егеді. Тұқымы орман құстары мен кеміргіштеріне тамақ ретінде қызмет етеді. Діңінің қабығы тері илеуде қолданылады. Көптеген елдерде жаңа жыл ағашы ретінде танымал.
== Күтімі ==
Шыршаның барлық түрі күн көзін жақсы көреді. Сұрыпты түрлері жеңіл топырақты, ық жерлерде жақсы өседі. Жыл сайын сынған, майысқан бұтақтарын кесіп, реттеп отыру керек.
== Көбейтілуі ==
Тұқымы және қалемшелеу арқылы көбейтіледі. Мектеп ауласын көгалдандыру үшін биіктігі 0,7-1 м деңгейіндегі дайын көшетін сатып алып отырғызған дұрыс.
== Шырша туралы тақпақ ==
Қыста да, жазда, күзде де
Тұрады жасыл түске еніп.
Шипасы мол шыршаның,
Тыңайтар бізге күш беріп.
'''Шырша''' ({{lang-la|Pіcea}}) – [[Қарағайлар тұқымдасы|қарағай тұқымдасы]]на жататын қылқан жапырақты, мәңгі жасыл ағаш.
Line 24 ⟶ 45:
[[Қазақ энциклопедиясы]], 9 т.
{{Link GA|de}}
== Сілтемелер ==
* [http://www.gulstan.kz/ Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт
== Пайдаланылған әдебиеттер ==
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.Қылқанжапырақтылар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 14 бISBN 978-601-7237-07-3
| |||